Nỗ lực chấm dứt ô nhiễm nhựa trên toàn cầu

Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD), sản lượng polymer tổng hợp toàn cầu - chất liệu tạo thành nhựa khối, đã tăng gấp 230 lần kể từ những năm 1950. Giai đoạn 2000-2019, con số này tăng gấp đôi lên 460 triệu tấn, tập trung chủ yếu ở Mỹ, Trung Đông và Trung Quốc.

Theo OECD, nếu không có biện pháp kiểm soát, đến năm 2060, con số đó sẽ tăng gần gấp ba lần lên 1,2 tỷ tấn. Tỷ lệ thuận với sản lượng nhựa tăng mạnh, khối lượng rác thải nhựa trên toàn cầu cũng tăng gấp hơn 2 lần trong vòng 20 năm qua, từ 156 triệu tấn trong năm 2000 lên 353 triệu tấn vào năm 2019 và dự kiến sẽ tăng lên hơn 1 tỷ tấn vào năm 2060.

Điều đáng quan ngại là cách xử lý lượng rác nhựa khổng lồ này. Theo OECD, chỉ 9% rác thải nhựa trên thế giới được tái chế, 19% được đốt có kiểm soát và gần 50% được đưa đến các bãi chôn lấp có kiểm soát. Khoảng 22% lượng rác thải nhựa có điểm đến cuối cùng là các bãi rác, bị đốt ngoài trời hoặc thải trực tiếp ra môi trường, gây nguy cơ lớn cho sức khỏe con người.

Khoảng 22 triệu tấn nhựa được thải ra môi trường mỗi năm, trong đó có 6 triệu tấn trôi nổi dưới sông, hồ và biển. Theo các nhà khoa học, một số loại nhựa có thể mất tới hàng trăm năm, thậm chí một nghìn năm mới có thể phân hủy.

OECD dự đoán đến năm 2060, khối lượng rác thải nhựa trong môi trường sẽ tăng gấp hai lần lên 44 triệu tấn, chủ yếu là loại nhựa lớn, song chưa có thống kê chính xác về tình trạng hạt rác nhựa trong cơ thể con người và sinh vật.

Hậu quả mà rác thải nhựa gây ra với môi trường là rất nghiêm trọng. Rác thải nhựa khiến nỗ lực thích ứng biến đổi khí hậu và khả năng phục hồi của hệ sinh thái gặp nhiều trở ngại hơn. Các hạt vi nhựa đi vào cơ thể, đe dọa sức khỏe con người và các loài động vật.

Lo ngại này đã được đại diện Fiji chia sẻ bên lề Hội nghị lần thứ 29 Các bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP29) vừa qua. Dù không sản xuất bất kỳ loại nhựa nào, song Fiji vẫn phải gánh chịu ảnh hưởng nặng nề từ tình trạng ô nhiễm do rác thải nhựa trôi dạt vào bờ biển quốc đảo Thái Bình Dương này.

Nhận thức rõ thách thức mà ô nhiễm nhựa đặt ra lâu nay, các quốc gia triển khai nhiều biện pháp ứng phó, như tái chế rác thải nhựa, loại bỏ các sản phẩm nhựa dùng một lần không cần thiết, nghiên cứu vật liệu thay thế bền vững… Theo Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP), gần 130 quốc gia đã đưa ra các quy định liên quan nhựa dùng một lần.

Ở tầm cao hơn, Liên hợp quốc năm 2022 thông qua một nghị quyết yêu cầu triệu tập Ủy ban Đàm phán liên chính phủ (INC) nhằm xây dựng một văn bản ràng buộc pháp lý quốc tế về chống ô nhiễm nhựa. INC đặt mục tiêu đưa ra phương pháp toàn diện về toàn bộ vòng đời của nhựa, từ sản xuất, tiêu dùng đến thải loại, nhằm bảo vệ môi trường và sức khỏe con người trước những tác động tiêu cực.

Đã trải qua bốn vòng, song các cuộc đàm phán của INC vẫn chưa ngã ngũ, do bất đồng liên quan lợi ích của các bên. Các nước thuộc Liên minh châu Âu (EU), Nhật Bản, Hàn Quốc, Các Tiểu vương quốc Arab thống nhất (UAE)… kêu gọi hạn chế sản lượng nhựa.

Các nhà sản xuất lớn lại cho rằng nên tránh đặt ra giới hạn sản xuất nhựa, mà cần tập trung quản lý rác thải nhựa và thúc đẩy tái chế. Khi khác biệt chưa thể hóa giải, UNEP kêu gọi các bên tập trung đạt đồng thuận về những vấn đề cấp bách, những quy định chi tiết có thể được hoàn thiện sau.

Tập trung tại thành phố Busan của Hàn Quốc trong tuần này, các đại biểu từ hơn 170 quốc gia tiến hành vòng đàm phán thứ năm. Theo kế hoạch của INC, đây là vòng đàm phán cuối cùng, tuy nhiên, triển vọng đạt thỏa thuận là khá mong manh, khi các bên vẫn chưa tìm được tiếng nói chung.

Trong thông điệp gửi đến vòng đàm phán mang tính quyết định này, Tổng thống Hàn Quốc Yoon Suk Yeol kêu gọi các quốc gia đoàn kết nhằm hoàn thiện một thỏa thuận toàn cầu về chống ô nhiễm nhựa, đề cao trách nhiệm đối với các thế hệ tương lai.

Trong hàng nghìn thư từ trẻ em trên khắp Kenya gửi đến, một bức thư được Giám đốc điều hành UNEP Inger Andersen đọc tại vòng đàm phán INC này. Lời chia sẻ trong thư cho thấy thực trạng đáng quan ngại về tình trạng ô nhiễm nhựa lan rộng đang đe dọa cuộc sống, sinh kế của không chỉ người dân Kenya mà nhiều nơi khác trên thế giới.

Vòng đàm phán thứ năm đánh dấu một nghìn ngày kể từ khi tiến trình tìm kiếm thỏa thuận toàn cầu về chống ô nhiễm nhựa được "bật đèn xanh". Nếu đạt được, thỏa thuận sẽ khởi đầu chặng đường hướng đến mục tiêu đầy tham vọng là chấm dứt ô nhiễm nhựa trên toàn cầu.

"Thời khắc quyết định để chấm dứt ô nhiễm nhựa đã đến", Inger Andersen, giám đốc điều hành Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc, tuyên bố trong phát biểu khai mạc các vòng đàm phán. "Chúng ta đang đứng trước thời khắc lịch sử để chấm dứt cuộc khủng hoảng ô nhiễm nhựa trên thế giới và bảo vệ môi trường".