Phục hồi các dòng sông "thành" hay "bại" chính là cơ chế để vận hành

Việt Nam có 3.450 sông, suối. Tình trạng chất lượng nước trên một số các dòng sông đã và đang được theo dõi thông qua hệ thống quan trắc môi trường, tài nguyên nước và các hoạt động điều tra, đánh giá chất lượng nước. Bộ TN&MT đang triển khai thực hiện đánh giá sức chịu tải của nguồn nước cho các sông liên tỉnh trên 13 lưu vực sông lớn và một số địa phương cũng đang đánh giá sức chịu tải của nguồn nước cho các sông nội tỉnh.

Luật Tài nguyên nước 2023 vừa được Quốc hội thông qua ngày 27/11/2023, có hiệu lực vào 1/7/2024 quy định về việc phục hồi các nguồn nước bị suy thoái, cạn kiệt, ô nhiễm (Điều 34). Theo đó, Bộ TN&MT có trách nhiệm chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành, địa phương lập danh mục nguồn nước bị suy thoái, cạn kiệt, ô nhiễm, làm căn cứ xây dựng, trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt kế hoạch, chương trình, đề án phục hồi các nguồn nước. Thời gian tới, Bộ TN&MT sẽ tổ chức việc đánh giá tình hình suy thoái, cạn kiệt, ô nhiễm các dòng sông để lập danh mục nguồn nước bị suy thoái, cạn kiệt, ô nhiễm.

Thực tế, những năm qua, nhiều dòng sông đã bị suy thoái, cạn kiệt, ô nhiễm khá nghiêm trọng, bên cạnh nguyên nhân do biến đổi khí hậu, thời tiết khắc nghiệt, nguyên nhân chủ yếu do sức ép từ nhu cầu khai thác, sử dụng nước trên các lưu vực sông ngày càng lớn, sự gia tăng về lượng nước thải, rác thải xả ra môi trường...

Nhiều dòng sông hiện nay không còn đúng nghĩa là “dòng sông” với đầy đủ chức năng, mà về cơ bản chỉ còn là kênh thoát nước thải, không còn khả năng tự làm sạch các chất ô nhiễm như các sông: Tô Lịch, Sét, Lừ, Nhuệ, Đáy, Bắc Hưng Hải, Ngũ Huyện Khê…

Thông tin với báo chí về vấn đề này, ông Châu Trần Vĩnh - Cục trưởng Cục Quản lý tài nguyên nước (Bộ Tài nguyên và Môi trường) cho biết: "Thời gian qua, các bộ, ngành, địa phương đã tích cực triển khai nhiều giải pháp để phục hồi các dòng sông chết. Tuy nhiên, hiện cách làm phục hồi các dòng sông ô nhiễm một cách đơn lẻ, cục bộ mà chưa có giải pháp tổng thể".

Theo ông Châu Trần Vĩnh, một số phương án phục hồi các dòng sông đã được đặt ra như việc thu gom, xử lý triệt để nước thải sinh hoạt từ khu dân cư. Đồng thời thu gom cả nước thải ô nhiễm trong sản xuất nông nghiệp phát sinh từ phân bón, thuốc trừ sâu... Sau đó sẽ đến khâu tạo nguồn dòng chảy cho dòng sông.

"Để làm được việc này, cần phải đề xuất cơ chế, chính sách, thu hút nguồn lực. Bởi vì việc phục hồi dòng sông thành hay bại chính là cơ chế để vận hành. Việc xây dựng một công trình thu gom, xử lý nước thải, trạm bơm tiếp nước không khó nhưng để duy trì nó thì cần phải có cơ chế rõ ràng cho nhà đầu tư tham gia xử lý, vận hành", ông Châu Trần Vĩnh nêu quan điểm.

Theo đó, Cục Quản lý tài nguyên nước đang trình Bộ Tài nguyên và Môi trường đề án thí điểm phục hồi các dòng sông, bao gồm thu gom, xử lý nước thải. Đề án dự kiến sẽ trình Thủ tướng Chính phủ năm 2025, nếu được thông qua và có đủ nguồn lực thì trong vòng khoảng 5-7 năm sẽ giải quyết được ô nhiễm ở nhiều dòng sông.

Theo Đề án thí điểm phục hồi các dòng sông này, sẽ có hai phương án, một là thí điểm ngay vào kênh thủy lợi Bắc Hưng Hải đang bị ô nhiễm, rồi sau đó triển khai mở rộng ra sông Nhuệ, Đáy và các sông nội đô Hà Nội. Hướng thứ hai sẽ làm chương trình tổng thể trên toàn quốc đó là rà soát, thống kê, lập danh mục nguồn nước bị suy thoái, ô nhiễm, cạn kiệt sau đó trình Thủ tướng Chính phủ.

Ông Châu Trần Vĩnh cho rằng, phương án nào cũng có ưu điểm, nhược điểm và lựa chọn phương án nào sao cho phù hợp để triển khai là trách nhiệm của các bộ, ngành, địa phương nhằm chung tay xử lý nước thải đồng bộ và xử lý dòng chảy lưu thông.

Một giải pháp nữa để phục hồi các "dòng sông chết” đó là việc quản lý các dòng sông phải theo lưu vực chứ không thể theo địa bàn hành chính. Vì vậy, Khi Luật Tài nguyên nước 2023 có hiệu lực, Bộ Tài nguyên và Môi trường đề xuất với Thủ tướng Chính phủ thành lập 5 Ủy ban lưu vực sông gồm: Sông Hồng - Thái Bình, sông Bắc Trung Bộ, sông Nam Trung Bộ, sông Đông Nam Bộ và sông Mê Công để gắn trách nhiệm chung của các tỉnh và các bộ, ngành.

Mỗi một Ủy ban sẽ phụ trách một số lưu vực sông chính, trong đó sông nhánh như sông Nhuệ - sông Đáy sẽ là Tiểu ban nằm trong Ủy ban lưu vực sông. Dự kiến, trong Ủy ban lưu vực sông có lãnh đạo Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương để chỉ đạo đồng bộ, liên tục, vận hành, điều phối liên ngành chứ không còn là trách nhiệm của một ngành, một đơn vị.