Báo chí - Đòn bẩy nhận thức và hành động vì môi trường xanh

Với vai trò giám sát xã hội, truyền thông chính sách và kết nối các nguồn lực xã hội, báo chí đang ngày càng khẳng định vị trí là một đòn bẩy quan trọng trong công cuộc xây dựng một Việt Nam xanh - sạch - bền vững.

Từ người đưa tin đến tác nhân thay đổi

Trong dòng chảy sôi động của đời sống hiện đại, môi trường đang trở thành một trong những vấn đề sống còn của nhân loại. Tại Việt Nam, quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa diễn ra nhanh chóng đã và đang đặt ra những áp lực to lớn đối với hệ sinh thái tự nhiên. Trong bối cảnh đó, báo chí với vai trò là “cầu nối” giữa chính sách và thực tiễn, giữa chính quyền và người dân đã, đang và sẽ tiếp tục giữ một vị trí đặc biệt quan trọng trong công cuộc bảo vệ môi trường (BVMT).

Trước hết, báo chí là công cụ truyền thông hiệu quả, góp phần định hình và lan tỏa nhận thức về môi trường trong cộng đồng. Với đặc thù thông tin nhanh, phản ánh đa chiều và tính kết nối cao, báo chí có khả năng đưa các vấn đề môi trường ra “ánh sáng”, từ đó tạo áp lực xã hội đối với các hành vi xâm hại môi trường, đồng thời cổ vũ những mô hình tốt, cách làm hay trong bảo vệ môi trường, phát triển bền vững.

Báo chí không chỉ dừng lại ở việc phản ánh, tường thuật hiện trạng môi trường, mà còn đóng vai trò định hướng dư luận, thúc đẩy hình thành lối sống xanh. Qua những loạt bài điều tra, phân tích chuyên sâu, báo chí đã góp phần bóc tách những vấn đề nóng như: Xả thải công nghiệp không qua xử lý, khai thác tài nguyên khoáng sản bừa bãi, chặt phá rừng, lấn chiếm đất rừng phòng hộ, ô nhiễm rác thải nhựa, biến đổi khí hậu... Những thông tin ấy giúp người dân không chỉ hiểu đúng, hiểu đủ mà còn hiểu sâu từ đó tự điều chỉnh hành vi và chủ động tham gia các hoạt động vì môi trường.

Từ thực tiễn báo chí Việt Nam có thể kể đến hàng loạt loạt bài, chuyên đề tiêu biểu: Những bất cập và giải pháp xử lý nước thải trong hoạt động kinh doanh dịch vụ, nhà hàng, khách sạn, tòa nhà văn phòng tại Hà Nội; Ứng dụng kinh tế tuần hoàn trong chăn nuôi nhằm giảm phát thải khí nhà kính; Phân loại rác tại nguồn; Bức tranh toàn cảnh về công nghệ xanh - Cơ hội cho Việt Nam bứt phá vươn mình trong kỷ nguyên mới;…Những tác phẩm ấy không chỉ được lan tỏa rộng rãi mà còn tác động trực tiếp đến việc thanh tra, kiểm tra, xử lý sai phạm từ phía cơ quan chức năng.

Lan tỏa tinh thần trách nhiệm xã hội và đồng hành cùng chuyển đổi xanh

Trong bối cảnh Việt Nam cam kết mạnh mẽ với cộng đồng quốc tế trong lộ trình giảm phát thải khí nhà kính, hướng tới trung hòa carbon vào năm 2050, chuyển đổi xanh, kinh tế tuần hoàn, phát triển bền vững đã không còn là những khái niệm xa lạ mà trở thành nhiệm vụ cấp bách của toàn xã hội. Chính vì vậy, báo chí không thể đứng ngoài.

Với chức năng giám sát xã hội, báo chí chính là lực lượng hỗ trợ Nhà nước trong việc phát hiện, phản ánh, giám sát việc thực thi pháp luật về môi trường, từ đó kịp thời điều chỉnh chính sách. Báo chí cũng có thể tạo ra các diễn đàn đa chiều để các bên liên quan như: Nhà nước, doanh nghiệp, chuyên gia, người dân cùng thảo luận, tranh luận, đưa ra giải pháp.

Nhiều toà soạn đã chủ động đổi mới nội dung và hình thức thể hiện để tăng sức hấp dẫn, tính lan toả của các nội dung về môi trường. Đặc biệt, các nền tảng số như báo điện tử, mạng xã hội, podcast, video ngắn, long-form multimedia… đã mở ra không gian truyền thông mới cho lĩnh vực này. Việc sử dụng hình ảnh trực quan, video thực tế, đồ họa thông minh trong các sản phẩm báo chí môi trường đã giúp các vấn đề tưởng chừng “khô khan” trở nên dễ tiếp cận hơn với công chúng, đặc biệt là giới trẻ – đối tượng đang ngày càng có nhận thức cao về trách nhiệm môi trường.

Sự chủ động đồng hành cùng doanh nghiệp trong chuyển đổi xanh cũng là một hướng đi đáng chú ý của báo chí hiện nay. Thay vì chỉ làm “người phản ánh”, báo chí đã tích cực tổ chức các hội thảo, tọa đàm, diễn đàn kết nối chính quyền – doanh nghiệp – nhà khoa học – nhà báo, nhằm lan tỏa giải pháp, thúc đẩy thực thi. Những sự kiện như: Diễn đàn “Chuyển đổi xanh: Cơ hội và Thách thức”, Hội thảo "Chuyển đổi xanh: Động lực phát triển bền vững khu vực Bắc Trung Bộ"; Diễn đàn "Khó khăn, vướng mắc trong thực hiện phân loại, thu gom, xử lý rác thải sinh hoạt”…, các giải báo chí về chủ đề môi trường, khí hậu, phát triển bền vững… chính là minh chứng sinh động cho xu hướng báo chí hành động và đồng hành.

Tuy nhiên, để báo chí thực sự phát huy hiệu quả trong công tác bảo vệ môi trường, vẫn cần một chiến lược dài hơi. Trước hết là tăng cường đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn cho đội ngũ nhà báo viết về môi trường. Môi trường là một lĩnh vực khó, đòi hỏi người làm báo không chỉ có kỹ năng báo chí mà còn phải có kiến thức liên ngành: Pháp luật, sinh thái, khoa học môi trường, kinh tế xanh…

Tiếp đó, cần xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan quản lý nhà nước về môi trường với các cơ quan báo chí, nhằm chia sẻ thông tin, thống nhất định hướng truyền thông và hỗ trợ nhau trong việc xử lý các vấn đề phức tạp. Các cơ quan báo chí cũng cần nhận thức rõ vai trò xã hội của mình trong cuộc chiến bảo vệ môi trường, từ đó có chiến lược nội dung dài hạn, ưu tiên không gian truyền thông cho các vấn đề môi trường, biến đổi khí hậu, phát triển bền vững.

Ngoài ra, chính sách đãi ngộ, khen thưởng và tôn vinh các tác phẩm, tác giả báo chí xuất sắc trong lĩnh vực môi trường cũng cần được đẩy mạnh. Các giải thưởng như Giải thưởng Báo chí Tài nguyên và Môi trường, Giải Báo chí Quốc gia với các đề tài về môi trường, hay các giải thưởng do các tổ chức quốc tế, tổ chức phi chính phủ tài trợ… không chỉ là sự ghi nhận mà còn là động lực thúc đẩy sự dấn thân của đội ngũ người làm báo vì mục tiêu chung.

Báo chí có thể không làm thay được tất cả các ngành chức năng trong việc bảo vệ môi trường, nhưng báo chí có thể tạo ra nhận thức xã hội, áp lực dư luận và nguồn cảm hứng cho hành động. Trong thời đại truyền thông số, khi thông tin trở thành một “nguồn tài nguyên” đặc biệt, báo chí càng cần phát huy vai trò “người dẫn dắt” không chỉ để phản ánh mà còn để kiến tạo, kết nối và thúc đẩy.

Chống ô nhiễm, ứng phó với biến đổi khí hậu, xây dựng lối sống xanh, thúc đẩy sản xuất và tiêu dùng bền vững… đều là những thách thức lớn, nhưng cũng mở ra cơ hội để báo chí khẳng định vai trò không thể thay thế trong phát triển bền vững. Để làm được điều đó, báo chí không thể làm một mình, cần có sự đồng hành từ các cơ quan quản lý, các tổ chức xã hội, cộng đồng khoa học và đặc biệt là doanh nghiệp – những chủ thể trực tiếp tạo ra hoặc giảm thiểu tác động đến môi trường.

Một nền báo chí xanh – vì môi trường và thúc đẩy hành động vì tương lai bền vững chính là một phần không thể thiếu trong hành trình phát triển của đất nước.

Tạp chí Môi trường và Cuộc sống kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam