Biến đổi khí hậu có thể hồi sinh những dịch bệnh nguy hiểm

SARS-nCoV-2, loài virus đến nay đã càn quét toàn cầu và cướp đi sinh mạng của gần 1 triệu người, gần như được khẳng định có mầm mống từ loài dơi hoang dã, báo động về mối nguy hiểm khi loài người ngày càng bành trướng “dấu chân sinh thái” của mình trong không gian thiên nhiên đang ngày một thu hẹp.

Biến đổi khí hậu – thứ vốn tàn phá Trái Đất khi khiến nhiệt độ tăng thêm một độ C – đang trở thành nguyên nhân lan truyền muỗi mang mầm bệnh sốt rét, sốt xuất huyết và làm tan các lớp băng vĩnh cửu chứa các mầm bệnh từ thời cổ đại ở Siberia.

Ảnh minh họa

Theo Ủy ban Liên chính phủ về Biến đổi khí hậu của Liên Hợp Quốc (IPCC), ngay cả khi con người cố gắng hạn chế mức tăng nhiệt độ toàn cầu dưới 2 độ C so với thời kỳ tiền công nghiệp, vốn là mục tiêu của Hiệp định Paris năm 2015, băng vĩnh cửu sẽ vẫn tan chảy và giảm 25% diện tích vào năm 2100.

Ông Vladimir Romanovsky, Giáo sư Địa vật lý tại Đại học Alaska (Mỹ), cho rằng các vi sinh vật có thể tồn tại trong các lớp băng trong một thời gian dài. Khi băng tan, các vi sinh vật bị “nhốt” trong hàng thiên niên kỷ sẽ theo dòng nước lên bề mặt. Đã có nhiều trường hợp những con bọ cổ đại, vốn bị đông cứng lâu ngày, nay bỗng nhiên xuất hiện trở lại.

Trong khi đó, ông Jean-Michel Claverie, Giáo sư danh dự chuyên ngành Gene tại Trường Y thuộc Đại học Aix-Marseille (Pháp) cho biết virus hoạt động tương tự như một hạt giống. Tức là khi gieo một hạt giống vào lớp đất đã bị đóng băng hàng nghìn năm, hạt giống không thể nảy mầm. Tuy nhiên, khi nhiệt độ Trái đất ấm lên, hạt giống hoàn toàn có thể nảy mầm và phát triển, hình thành cây con.

Trước đó, phòng thí nghiệm của Giáo sư Claverie đã “hồi sinh” thành công virus Siberia có tuổi đời ít nhất 3.000 năm. Theo ông, trong lịch sử, người Neanderthals (một loài trong chi Người đã tuyệt chủng) cùng với voi ma mút, tê giác lông cừu đều mắc bệnh và một số loại virus gây bệnh có lẽ vẫn tồn tại trong lòng đất. Nếu không có vật chủ để ký sinh lây nhiễm thì sẽ không có vấn đề gì, tuy vậy biến đổi khí hậu đã gián tiếp can thiệp giải quyết vấn đề này.

“Với việc khai thác công nghiệp ở Bắc Cực, tất cả yếu tố nguy cơ đều có ở đó – mầm bệnh và những vật chủ ký sinh”, ông Claverie nói. Sự hồi sinh của vi khuẩn hoặc virus cổ đại vẫn là suy đoán, nhưng biến đổi khí hậu thúc đẩy sự lây lan của các căn bệnh có khả năng giết chết khoảng nửa triệu người mỗi năm như: sốt rét, sốt xuất huyết, chikungunya, Zika.

“Những loài muỗi di cư về phía bắc hiện có thể sống sót qua mùa đông ở những khu vực lạnh giá và có thời gian sinh sản dài hơn”, bà Jeanne Fair, Phó trưởng nhóm nghiên cứu an toàn sinh học và sức khỏe cộng đồng tại Phòng thí nghiệm Quốc gia Los Alamos ở New Mexico, cho biết.

Loài muỗi hổ (Aedes albopictus) mang theo mầm bệnh sốt xuất huyết và virus chikungunya – có nguồn gốc ở vùng Đông Nam Á – đã xuất hiện ở vùng Nam Âu vào thập kỷ đầu tiên của thế kỷ và đang di chuyển nhanh chóng về phương bắc, tới Paris và thậm chí tới những vùng xa xôi hơn nữa.

Trong khi đó, một chủng muỗi mang bệnh sốt xuất huyết khác là Aedes aegypti cũng đã xuất hiện ở châu Âu. Dù loài nào là thủ phạm thì 40 trường hợp lây nhiễm sốt xuất huyết trong cộng đồng đã được Trung tâm Phòng chống dịch bệnh Châu Âu (ECDC) ghi nhận từ năm 2010 đến năm 2019.

Đối với căn bệnh đã có phác đồ điều trị hiệu quả như sốt rét, rủi ro phơi nhiễm phụ thuộc phần lớn vào điều kiện kinh tế – xã hội. Hơn 5 tỷ người sẽ có nguy cơ bị ảnh hưởng bởi bệnh sốt rét vào năm 2050 nếu biến đổi khí hậu tiếp tục gia tăng, nhưng việc tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ và phát triển xã hội có thể giảm con số trên xuống dưới 2 tỷ, theo một nghiên cứu được trích dẫn bởi IPCC.

Minh Châu