Tài chính xanh

Doanh nghiệp Việt sẵn sàng bước vào thị trường carbon

Mai Hương • 11:37 05/12/2025

Việc phát triển thị trường carbon trong nước, được nêu rõ trong Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV đang mở ra một giai đoạn chuyển đổi quan trọng cho doanh nghiệp Việt Nam trước sức ép xanh hóa chuỗi cung ứng toàn cầu. Trong bối cảnh các tiêu chuẩn ESG, kiểm kê khí nhà kính và cơ chế định giá carbon ngày càng trở thành “giấy thông hành” để tham gia thương mại quốc tế, kinh nghiệm từ các quốc gia đi trước cho thấy Việt Nam cần khẩn trương hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao năng lực MRV và hỗ trợ doanh nghiệp thích ứng.

Thị trường carbon là công cụ hữu hiệu góp phần hiện thực hóa mục tiêu Net Zero

Sau 40 năm đổi mới, dưới sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng, đất nước ta đã đạt được những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử, tạo ra lợi thế và lực mới cho sự phát triển đất nước. Quy mô, tiềm lực của nền kinh tế được mở rộng mạnh mẽ; đời sống vật chất, tinh thần của Nhân dân ngày càng nâng cao; kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội được đầu tư đồng bộ hơn; công nghiệp hóa, đô thị hóa và hội nhập quốc tế được đẩy mạnh. Vị thế và uy tín của Việt Nam trên trường quốc tế ngày càng được khẳng định, tạo dựng niềm tin, khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc.

Tuy nhiên, thành tựu phát triển nhanh trong nhiều năm đã và đang đặt ra những sức ép rất lớn đối với môi trường tự nhiên và năng lực thích ứng của xã hội. Mô hình tăng trưởng dựa nhiều vào khai thác tài nguyên, tiêu tốn năng lượng và lao động giá rẻ kéo dài đã bộc lộ rõ những giới hạn phát triển. Ô nhiễm môi trường tại các trung tâm công nghiệp, đô thị lớn và các lưu vực sông trọng điểm diễn biến phức tạp; nhiều hệ sinh thái quan trọng như rừng ngập mặn, đất ngập nước, vùng ven biển bị suy giảm nghiêm trọng, đe dọa đa dạng sinh học và cân bằng sinh thái quốc gia. Biến đổi khí hậu ngày càng cực đoan và khó lường hơn dự báo, gây hạn hán, xâm nhập mặn, sạt lở đất, lũ quét tại nhiều vùng, ảnh hưởng trực tiếp đến an ninh nguồn nước, an ninh lương thực và sinh kế của hàng chục triệu người dân.

Cùng với đó, công tác quản lý và bảo vệ môi trường vẫn còn những bất cập. Thể chế, chính sách mặc dù được hoàn thiện theo hướng đồng bộ và hiện đại, song chưa theo kịp yêu cầu của thực tiễn mới; cơ chế phối hợp liên ngành, liên vùng trong giải quyết các vấn đề môi trường còn chưa hiệu quả; nguồn lực cho bảo vệ môi trường còn hạn chế, trong khi nhu cầu đầu tư để khắc phục ô nhiễm, phục hồi hệ sinh thái, bảo đảm an ninh môi trường ngày càng lớn. Việc ứng dụng khoa học - công nghệ và chuyển đổi số trong giám sát, cảnh báo, quản trị môi trường chưa thực sự trở thành khâu đột phá. Các nguy cơ tổng hợp từ ô nhiễm, suy thoái tài nguyên và biến đổi khí hậu đang thách thức trực tiếp mục tiêu phát triển bền vững của đất nước.

Thực tiễn đó đòi hỏi một sự đổi mới căn bản trong tư duy và tiếp cận bảo vệ môi trường: Môi trường không chỉ là vấn đề xã hội hay nhiệm vụ hỗ trợ cho tăng trưởng kinh tế, mà là yếu tố quyết định chất lượng phát triển, bảo đảm an ninh sinh thái và ổn định quốc gia trong dài hạn. Đây là cơ sở lý luận và thực tiễn quan trọng để Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng tiếp tục nâng tầm nhiệm vụ bảo vệ môi trường, coi đó là trụ cột, điều kiện và động lực để phát triển nhanh và bền vững, gắn chặt với quá trình chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo hướng kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn và thực hiện cam kết phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050.

Dự thảo Báo cáo chính trị trình Đại hội XIV xác định: "Phát triển kinh tế, xã hội và bảo vệ môi trường là trung tâm...". Như vậy, Trung ương thống nhất bổ sung "bảo vệ môi trường" cùng với phát triển kinh tế, xã hội là nhiệm vụ "trung tâm". Việc bổ sung "bảo vệ môi trường" cùng với phát triển kinh tế, xã hội là nhiệm vụ trung tâm trong Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV đánh dấu một bước phát triển nhận thức sâu sắc và vững chắc về phát triển bền vững dựa trên 3 trụ cột: Kinh tế, xã hội và môi trường. Đây không còn là lời khẳng định hình thức mà là cam kết chiến lược, đặt sinh thái môi trường làm thước đo trong mỗi chính sách phát triển.

Dự thảo xác lập rõ định hướng thực hiện cam kết phát thải ròng bằng “0”, thông qua hoàn thiện hạ tầng thúc đẩy phát triển thị trường tín chỉ carbon trong nước, kết nối với khu vực và thế giới.

Đánh giá về nội dung trên, TS. Nguyễn Đình Đáp - Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam cho rằng, Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng tiếp tục khẳng định, bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu là nhiệm vụ trọng tâm, xuyên suốt, gắn chặt với phát triển kinh tế - xã hội và nâng cao chất lượng cuộc sống của Nhân dân. Đây là lần đầu tiên, bảo vệ môi trường được xác định là trụ cột, điều kiện, động lực của mô hình phát triển nhanh, bền vững, phù hợp với bối cảnh toàn cầu hóa xanh và cam kết Net Zero 2050 của Việt Nam.

TS. Nguyễn Đình Đáp - Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam
“
Dự thảo văn kiện Đại hội XIV xác lập rõ định hướng thực hiện cam kết phát thải ròng bằng “0”, thông qua hoàn thiện hạ tầng thị trường tín chỉ carbon trong nước, tạo kết nối với khu vực và thế giới; đồng thời thúc đẩy đổi mới công nghệ sạch, tài chính xanh, nâng chuẩn quản trị môi trường trong doanh nghiệp và địa phương.

Theo TS. Nguyễn Đình Đáp, Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV đã nâng chuẩn nhận thức và hành động về bảo vệ môi trường ở cả ba cấp độ: (i) Lý luận phát triển - môi trường là trụ cột, điều kiện và động lực tăng trưởng; (ii) Thể chế - công cụ - hoàn thiện khung pháp lý kinh tế xanh, thị trường carbon, định giá vốn tự nhiên, số hóa quản trị; (iii) Tổ chức thực thi - gắn trách nhiệm với nguồn lực, tiến độ, giám sát. Tất cả nhằm hướng tới mục tiêu nhất quán: Môi trường trong lành cho Nhân dân, nền kinh tế xanh - carbon thấp - tuần hoàn, quốc gia an toàn trước rủi ro khí hậu, hiện thực hóa tầm nhìn phát triển nhanh và bền vững trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Về nội dung thể chế hóa mạnh mẽ kinh tế xanh - kinh tế tuần hoàn - kinh tế carbon thấp gắn với lộ trình Net Zero 2050 và thị trường carbon quốc gia, Dự thảo xác lập rõ định hướng thực hiện cam kết phát thải ròng bằng “0”, thông qua hoàn thiện hạ tầng thị trường tín chỉ carbon trong nước, tạo kết nối với khu vực và thế giới; đồng thời thúc đẩy đổi mới công nghệ sạch, tài chính xanh, nâng chuẩn quản trị môi trường trong doanh nghiệp và địa phương. Tinh thần này kế thừa những kết luận quan trọng từ tổng kết 10 năm thực hiện Nghị quyết số 24-NQ/TW ngày 03/6/2013 Hội nghị lần thứ 7 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI về chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, tăng cường quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường (Nghị quyết 24), trong đó chỉ ra yêu cầu cấp bách phải chuyển đổi mô hình phát triển theo hướng carbon thấp và tuần hoàn để khắc phục triệt để các điểm nghẽn thể chế - công nghệ - nguồn lực.

Tại Hội thảo “Góp ý Dự thảo các Văn kiện trình Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng”, TS. Nguyễn Minh Phong - chuyên gia kinh tế, đề xuất phát triển nhanh thị trường tín chỉ carbon, xác lập chỉ tiêu về phát thải khí nhà kính, năng lượng sạch và năng suất năng lượng, đồng thời nhấn mạnh yêu cầu tăng trưởng nhanh nhưng không đánh đổi môi trường, không làm mất công bằng xã hội.

Tiềm năng thị trường carbon ở Việt Nam

Tiến sỹ Tăng Thế Cường – Cục trưởng Biến đổi khí hậu (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) nhận định Việt Nam là một trong những quốc gia có tiềm năng lớn về giảm phát thải khí nhà kính và tạo tín chỉ carbon. Là quốc gia đang phát triển với tốc độ tăng trưởng kinh tế cao, nhiều hoạt động sản xuất, kinh doanh phát thải lượng lớn khí nhà kính, trong khi việc ứng dụng công nghệ cao còn hạn chế, Việt Nam vẫn còn dư địa lớn để giảm phát thải và tạo tín chỉ carbon. Tỷ lệ che phủ rừng trên 42% cùng điều kiện thuận lợi để phát triển, bảo vệ và làm giàu rừng giúp nước ta gia tăng trữ lượng carbon rừng.

Kinh nghiệm trao đổi tín chỉ carbon ra thị trường quốc tế từ giữa những năm 2000 thông qua Cơ chế phát triển sạch (CDM) cũng là lợi thế. Đến nay, hơn 300 chương trình, dự án đã đăng ký theo tiêu chuẩn tín chỉ carbon, trong đó khoảng 150 dự án được cấp hơn 40 triệu tín chỉ và đã thực hiện giao dịch trên thị trường toàn cầu.

Nhờ vậy, Việt Nam trở thành một trong bốn nước có dự án CDM nhiều nhất, chỉ sau Trung Quốc, Brazil và Ấn Độ, tập trung chủ yếu vào năng lượng tái tạo và tiết kiệm năng lượng. Các dự án gần đây như trao đổi 10,3 triệu tấn CO₂ từ rừng Bắc Trung Bộ hay Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp ở Đồng bằng sông Cửu Long đều cho thấy triển vọng tích cực.

TS. Cường nhấn mạnh, phát triển thị trường carbon là xu thế không thể đảo ngược, vừa giúp chuyển đổi xanh, vừa thúc đẩy giảm phát thải khí nhà kính với chi phí thấp, đồng thời nâng cao năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp. Thị trường carbon còn được kỳ vọng đóng góp quan trọng vào mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 mà Việt Nam cam kết tại COP26, đồng thời mở ra cơ hội thu hút đầu tư quốc tế vào năng lượng tái tạo và công nghệ xanh.

Doanh nghiệp Việt trong hành trình thị trường carbon

Thị trường tín chỉ carbon toàn cầu năm 2023 đạt hơn 900 tỷ USD, dự báo đạt 1.500 tỷ USD vào năm 2030, là một trong những thị trường phát triển nhanh nhất thế giới, gắn trực tiếp với chuỗi cung ứng và thương mại quốc tế. Các quy định như CBAM của EU, áp thuế carbon với thép, xi măng, nhôm, phân bón, điện… đang tạo áp lực lớn lên doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam. Những doanh nghiệp không đo đạc phát thải, không có chứng chỉ carbon hoặc không đáp ứng ESG sẽ mất lợi thế cạnh tranh, thậm chí bị loại khỏi chuỗi cung ứng. Khảo sát do Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Môi trường và nhiều hiệp hội ngành hàng thực hiện cho thấy chỉ khoảng 15% doanh nghiệp triển khai chuẩn ESG hoặc có hệ thống MRV, 2% có báo cáo phát thải chuẩn quốc tế, và rất ít doanh nghiệp hiểu rõ cơ chế vận hành thị trường carbon tự nguyện hay bắt buộc.

Tuy nhiên, nhiều mô hình tiên phong đã xuất hiện: Các tập đoàn thép, xi măng, chế biến nông sản thử nghiệm đo đạc theo chuẩn ISO 14064, ngành điện lực xây dựng hệ thống kiểm kê khí nhà kính cấp nhà máy, một số doanh nghiệp xuất khẩu sang EU chủ động đầu tư vào chuỗi cung ứng “carbon thấp”. Nhận thức của doanh nghiệp đã thay đổi, nhưng vẫn còn điểm nghẽn về tiêu chuẩn, chi phí đo đạc, thiếu chuyên gia MRV và cơ chế chứng nhận minh bạch. Việt Nam đang ở thời điểm quyết định trong tiến trình hình thành thị trường tín chỉ carbon, nơi doanh nghiệp có thể tạo thêm nguồn lực từ giảm phát thải, đặc biệt trong lâm nghiệp – ngành phát thải âm và sở hữu diện tích rừng lớn.

PGS.TS Hoàng Văn Phụ, Chủ tịch Hội đồng khoa học Viện Kinh tế và Phát triển, khẳng định thị trường tín chỉ carbon là công cụ kinh tế then chốt, giao dịch quyền phát thải CO₂ theo nguyên tắc “người gây ô nhiễm phải trả tiền”, từ đó thúc đẩy doanh nghiệp đầu tư công nghệ sạch, tối ưu năng lượng và cải thiện quản trị môi trường. Khung pháp lý nền tảng đã hình thành với Luật Bảo vệ môi trường 2020, Nghị định 06/2022 và Đề án phát triển thị trường carbon giai đoạn 2025–2030, dự kiến vận hành sàn giao dịch vào năm 2028, tuy nhiên hành lang pháp lý, cơ chế tài chính xanh và năng lực doanh nghiệp vẫn là điểm nghẽn lớn.

Doanh nghiệp tham gia vào thị trường carbon cần gì?

Bàn về thị trường tín chỉ carbon, ông Nguyễn Tiến Cường, đại diện Trung tâm Tăng trưởng xanh & Bảo vệ môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), cho biết Việt Nam đang từng bước hoàn thiện khung pháp lý và hạ tầng thị trường carbon. Giai đoạn thí điểm sẽ diễn ra từ năm 2025 đến 2028, với mục tiêu vận hành chính thức từ năm 2029. Các văn bản như Nghị định 119/2025/NĐ-CP và Quyết định 232/QĐ-TTg đã tạo nền tảng pháp lý quan trọng, quy định cơ chế giao dịch, hệ thống đăng ký và sàn giao dịch tín chỉ carbon quốc gia.

Hiện nhiều dự án tại Việt Nam đã được cấp tín chỉ carbon thông qua các cơ chế quốc tế như JCM (Việt Nam – Nhật Bản), CDM (Cơ chế phát triển sạch) và thị trường tự nguyện, tập trung vào tiết kiệm năng lượng, năng lượng tái tạo, xử lý chất thải, nông nghiệp và lâm nghiệp. Các dự án này cho thấy hiệu quả rõ rệt nhờ đảm bảo quy trình đo đếm, báo cáo và thẩm tra (MRV) minh bạch, dữ liệu rõ ràng và quyền sở hữu hợp pháp.

Tuy nhiên, ông Cường chỉ ra một số thách thức doanh nghiệp Việt đang gặp phải: Thiếu hệ thống MRV chuẩn hóa, dữ liệu phân tán, vướng mắc pháp lý về quyền sở hữu, chi phí triển khai cao, hạn chế năng lực tổ chức và chuyển đổi số, cùng nguy cơ mất uy tín nếu sai sót trong đo lường phát thải. Dù vậy, cơ hội vẫn rất lớn, nhất là trong giai đoạn thí điểm đến năm 2028, khi các tín chỉ đủ điều kiện có thể được bù trừ nghĩa vụ phát thải, đồng thời giúp doanh nghiệp giữ vững thị trường xuất khẩu nhờ đáp ứng tiêu chuẩn “xanh hóa” của các đối tác quốc tế. Những dự án quy mô vừa và nhỏ về tiết kiệm năng lượng, điện mặt trời mái nhà hay giảm phát thải trong sản xuất được xem là “quick wins” – dễ triển khai, chi phí thấp và nhanh phát hành tín chỉ.

Ông Cường cũng chỉ ra năm việc doanh nghiệp cần làm để tham gia thị trường carbon:

Thứ nhất, hoàn thành kiểm kê khí nhà kính: Lập kế hoạch, phân công nhân sự, thu thập dữ liệu hoạt động, tính toán phát thải, lập báo cáo theo mẫu, thuê đơn vị độc lập thẩm định và nộp báo cáo cho cơ quan có thẩm quyền.

Thứ hai, lập kế hoạch giảm nhẹ và nhận hạn ngạch phát thải: Đặt mục tiêu giảm phát thải giai đoạn, đầu tư công nghệ sạch, tối ưu quy trình sản xuất, nguyên liệu, rác thải, tối ưu chuỗi cung ứng và logistics xanh, tích hợp chỉ số phát thải vào báo cáo ESG.

Thứ ba, nâng cao năng lực quản trị carbon nội bộ: Thành lập bộ phận hoặc nhóm công tác về carbon, đào tạo nhân viên về tín chỉ carbon, quy trình MRV, định giá carbon và sử dụng phần mềm quản lý phát thải hoặc thuê tư vấn chuyên nghiệp.

Thứ tư, chuẩn bị tài chính và tuân thủ pháp lý: Bao gồm chi phí kiểm kê, thẩm định, đầu tư giảm phát thải và mua tín chỉ hoặc hạn ngạch nếu vượt mức phát thải.

Thứ năm, hợp tác và kết nối quốc tế: Tận dụng cơ chế tín chỉ chung JCM Việt Nam – Nhật Bản, hợp tác theo Điều 6 Thỏa thuận Paris, các quỹ tài chính xanh toàn cầu và hợp tác với doanh nghiệp FDI, quỹ đầu tư, tổ chức quốc tế để tiếp cận công nghệ, tiêu chuẩn và vốn.

Để tham gia hiệu quả, ông Cường khuyến nghị doanh nghiệp sớm thành lập tổ công tác carbon/ESG để thống nhất quản trị dữ liệu, pháp lý và tài chính; xây dựng MRV chuẩn hóa; bảo đảm quyền pháp lý liên quan đất, dữ liệu và tín chỉ; chuẩn bị pipeline dự án và lộ trình phát hành tín chỉ đều đặn; đồng thời thiết lập đầu ra thương mại (off-take/ERPA) sẵn sàng giao dịch khi sàn carbon trong nước đi vào hoạt động theo Nghị định 119/2025.

Ông nhấn mạnh, để tham gia thị trường carbon nhanh, chắc và ít rủi ro, doanh nghiệp cần song hành bốn yếu tố: MRV chuẩn, pipeline dự án cân bằng, đầu ra tài chính rõ ràng và sẵn sàng giao dịch. Làm đúng bốn trụ này, doanh nghiệp sẽ bước vào giai đoạn chính thức một cách vững vàng và hiệu quả.

Theo đánh giá chung, Việt Nam đang ở giai đoạn bản lề trước khi sàn giao dịch tín chỉ carbon chính thức vận hành. Kết quả ban đầu từ dự án ERPA cho thấy tiềm năng lớn và khả năng thực thi cao. Khi thị trường carbon hoạt động minh bạch, giá tín chỉ sẽ được hình thành theo cơ chế cung – cầu, tạo nền tảng cho doanh nghiệp tham gia một cách chủ động và hiệu quả.

Ở góc độ rộng hơn, các chuyên gia nhận định thị trường tín chỉ carbon không chỉ là công cụ giảm phát thải mà còn là động lực thúc đẩy phát triển lâm nghiệp bền vững, gia tăng thu nhập cho người dân, đồng thời đóng góp thực chất vào mục tiêu Net-zero 2050 của Việt Nam. Với nguồn tài nguyên sẵn có và năng lực quản trị chuyên nghiệp, nhiều doanh nghiệp trong lĩnh vực trồng rừng, nông nghiệp và năng lượng đã sẵn sàng tham gia cơ chế tín chỉ carbon, chuẩn bị tích cực cho thị trường trong nước.

Thị trường carbon hiện không còn là câu chuyện tương lai mà đã trở thành phần tất yếu trong quản trị doanh nghiệp thời kỳ mới. Định hướng của Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV mở ra khuôn khổ chính trị quan trọng, nhưng để triển khai hiệu quả, cần một hệ sinh thái đồng bộ, trong đó doanh nghiệp là trung tâm.

Nếu không sớm đầu tư vào ESG, MRV và tư duy carbon thấp, doanh nghiệp Việt sẽ đứng ngoài chuỗi cung ứng toàn cầu. Ngược lại, nếu bước đi đúng hướng, Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành trung tâm carbon mới của khu vực, đóng góp thiết thực cho mục tiêu Net Zero 2050 và chiến lược tăng trưởng xanh.