Đồng bằng sông Cửu Long – Hạ nguồn dòng Mê Kông đứng trước nguy cơ thiếu nước ngọt

Đồng bằng Sông Cửu Long (ĐBSCL) là nơi hạ nguồn của dòng Mê Kông trước khi đổ ra biển.

Trước bối cảnh biến đổi khí hậu và nước biển dâng, khu vực ĐBSCL đang đứng trước nguy cơ khan hiếm nguồn nước ngọt và hạn mặn tấn công. Đây là vấn đề đặt ra đối với Chính quyền và nhân dân trong vùng.

Nhiều ngày nay, dù còn thời điểm mùa mưa nhưng nhiều nông dân ở các xã vùng ven của Thành phố Mỹ Tho, tỉnh Tiền Giang phải tốn tiền bơm nước từ kênh trục vào mương vườn thay vì trước đây chỉ xẻ rảnh cho nước tràn vào.

Ông Nguyễn Văn Lĩnh, nông dân chuyên trồng hoa kiểng, rau màu ở ấp Hội Gia, xã Mỹ Phong, Thành phố Mỹ Tho cho biết, ở thời điểm này mực nước trên kênh nội đồng giảm nhiều so với các năm trước. Ông cũng như nhiều nông dân địa phương phải bơm nước vào ruộng.

“So với năm trước, nước thấp hơn khoảng 0,5 mét. Khi nước lớn, 4-5 ngày phải bơm nước lên xài, chứ đâu để cạn. Cạn nước thì tưới máy đâu có được. Nước mặn lên thì đóng 2 cống Bảo Định và Gò Cát sẽ cạn kiệt. Nước đang khan hiếm, bây giờ tôi không biết làm sao nữa”, nông dân Nguyễn Văn Lĩnh than thở.

Từ đầu năm đến nay, lưu vực Mekong có rất ít mưa. Lượng mưa trong tháng 6-2019 chỉ bằng 67% so với trung bình lượng mưa cùng kỳ từ 2006-2018. Mưa ít cũng ảnh hưởng đến lượng nước ngầm chảy vào dòng chính sông Mekong. Theo MRC, tình hình có thể được cải thiện phần nào vào cuối tháng 7-2019.

Qua đo đạc, lấy mẫu nước trên sông Tiền của Đài Khí tượng Thủy văn Tiền Giang cho biết, hiện tại mực tại Thành phố Mỹ Tho là 0,94 mét thấp hơn cùng kỳ năm ngoái là 0,43 mét, ở các khu vực khác của sông Tiền mực nước cũng thấp hơn năm ngoái từ 0,2-0,3 mét. Đáng lưu ý là khu vực sông Tiền cách biển 20 km vào thời điểm này độ mặn của năm ngoái là 0 phần nghìn nhưng hiện nay độ mặn là 2,3 phần nghìn.

Ông Võ Văn Thông Giám đốc Đài khí tượng thủy văn tỉnh Tiền Giang nhận định, chính lượng nước từ thượng lưu sông Mê Kông đổ về giảm nên mặn tấn công.
“Nước trên thượng nguồn đổ về ít làm cho độ mặn càng lấn sâu vào nội đồng, làm cho sản xuất của bà con ở khu vực ngọt hóa Gò Công hay khu vực trồng cây ăn trái ở phía Tây sẽ bị ảnh hưởng. Thứ 2 năm nay là năm bị ảnh hưởng của hiện tượng Elnino nên mùa mưa kết thúc sớm, lượng mưa không nhiều nên tình hình khô hạn sẽ xảy ra. Trước tình hình vậy nên khuyến cáo bà con nên tích nước, hệ thống cống đập cần phải gia cố để ngăn mặn; đồng thời đào những kênh đang nông sâu xuống càng nhiều càng tốt để chứa nước”, ông Võ Văn Thông khuyến cáo.

Tại các địa phương ven biển của ĐBSCL như: Bến Tre, Trà Vinh, Sóc Trăng, Cà Mau…đang đứng trước áp lực nước mặn tấn công khi dòng chảy từ thượng nguồn dòng Mê Kông về càng “yếu”. Hệ lụy xảy ra khi hạn mặn tấn công là điều không thể lường trước được, nhất là sản xuất nông nghiệp và nguồn nước sinh hoạt mùa khô.

Tại xã Phú Hội, huyện An Phú, tỉnh An Giang- nơi đầu nguồn của vùng ĐBSCL, hiện nay nông dân đang mong chờ lũ về để mang phù sa về phục vụ sản xuất.

Ông Nguyễn Văn Thanh, nông dân ấp Phú Nhơn, xã Phú Hội, huyện An Phú lo lắng vì nước triều hiện ở mức thấp: “Nước năm nay thì thấy còn nhỏ, chưa có nước. Mọi năm tháng này nước lên đồng rồi, mà nay còn khô cạn. Bây giờ nếu không có nước sản xuất thấy mệt lắm, khổ lắm. Vì không có nước đất không có phù sa gì đâu, bị khô hạn rồi. Đất có phù sa làm lúa mới trúng, mới có năng suất”.

Một ảnh hưởng nữa đó là khi dòng sông Mekong yếu thì lượng phù sa về năm nay sẽ rất ít, đồng bằng sẽ càng thiếu hụt phù sa bùn cát và gia tăng sạt lở trong những năm sau.

Sông Tiền thuộc hạ lưu dòng Mê Kông dòng chảy từ thượng nguồn “yếu” so trước đây.

Nói về tình hình cạn nước ở hạ nguồn sông Mekong, thạc sĩ Nguyễn Hữu Thiện – chuyên gia độc lập về sinh thái ĐBSCL – cho biết: “Thủy điện không lấy mất nước, chỉ tích nước và xả ra phát điện, tổng lượng nước không thay đổi nhưng nó làm thay đổi thời gian của nước.

Ngoài ra, cần phân biệt hai loại thủy điện là thủy điện có hồ chứa lớn (ở phần Trung Quốc và các chi lưu) và thủy điện đập dâng, sẽ xây dựng trên dòng chính Mekong ở hạ lưu vực, cho nước chảy qua trong ngày.

Cũng cần phân biệt 3 loại năm, tính theo lượng nước, là những năm lũ lớn, những năm bình thường và những năm khô hạn vì ảnh hưởng của các đập thủy điện đối với các năm này khác nhau”.

Theo ông Thiện, đối với những năm bình thường, tức là đa số các năm, các đập có hồ chứa có khả năng tích nước trong mùa lũ và xả ra trong mùa khô, tức là làm giảm đỉnh lũ và tăng dòng chảy mùa khô; còn các đập dâng thì cho nước chảy qua trong ngày, ít ảnh hưởng lượng nước về ĐBSCL.

Đối với những năm lũ cao, khi các đập quá đầy nước thì sẽ xả ra để tránh vỡ đập, do đó gây ra tình trạng lũ chồng lũ cho phía hạ lưu.

Đối với những năm khô hạn, các đập sẽ tăng cường tích trữ nước cho đủ cột nước để chạy tuôcbin. Trong một chuỗi đập thì đập bên dưới phải chờ đập trên xả, tích cho đủ cột nước rồi mới xả cho đập bên dưới nữa, làm nước chậm về hạ lưu, làm tình hình khô hạn tồi tệ thêm.

“Hiện nay chúng ta đang trong tình trạng El Nino khô hạn ít mưa, sẽ còn kéo dài khoảng 2 tháng nữa, theo bản tin dự báo của Cơ quan Đại dương và khí quyển Hoa Kỳ công bố ngày 15-7, do đó các đập thủy điện đang làm cho tình hình tồi tệ thêm” – ông Thiện cho biết.

Trước thực trạng này, nhiều địa phương trong vùng ĐBSCL đã chủ động ứng phó khi dòng nước chảy từ thượng nguồn sông Mê Kông có sự thay đổi bất lợi, nước mặn tấn công. Đáng ghi nhận là tỉnh Bến Tre vừa đưa vào hoạt động Hồ chứa nước ngọt Ba Tri có diện tích 60 ha, cung cấp nước ngọt cho sản xuất, sinh hoạt của khoảng 200.000 người dân ven biển; có kế hoạch nạo vét sông Ba Lai để trữ nước ngọt…

Nông dân trồng cây ớt thương phẩm tại xã Bình Ninh, huyện Chợ Gạo xót xa nguồn nước ngọt khan hiếm. Ảnh: VOV

Ông Nguyễn Quý Ninh, Chánh Văn phòng Ban Chỉ huy Phòng chống thiên tai và Tìm kiếm Cứu nạn TP. Cần Thơ cho biết, để chủ động ứng phó với tình trạng thiếu nước ngọt và hạn mặn tấn công, thành phố Cần Thơ đã bố trí một số trung tâm quan trắc tự động, những thông tin về mặn được cập nhật liên tục và thông báo đến người dân khi có hạn mặn xảy ra.

Ngoài ra, trên địa bàn thành phố còn có hệ thống điều tiết thủy lợi Ô Môn – Xà No của Bộ Nông Nghiệp và Phát triển Nông thôn đầu tư để bảo vệ hơn 19.000ha đất nông nghiệp, khi có hạn mặn địa phương sẽ lập kế hoạch để vận hành. Ông Ninh cũng cho rằng, địa bàn TP.Cần Thơ chịu sự chi phối trực tiếp của dòng nước từ Sông Hậu. Khi nguồn nước thượng nguồn đổ về giảm, lũ không về, sẽ ảnh hưởng rất lớn đến địa bàn thành phố.

Đài khí tượng Thủy văn Khu vực Nam bộ cho biết, từ đầu mùa mưa đến nay, tổng lượng nước trên lưu vực thượng nguồn sông Mê Kông ở mức thấp hơn trung bình nhiều năm từ 30-70%. Ngoài ra, mực nước tại tất cả các trạm trên dòng chính của sông Mê Kông đều thấp dưới mực nước trung bình nhiều năm từ 2-7 mét.

Đối với khu vực đầu nguồn sông Cửu Long còn chịu ảnh hưởng mạnh của thủy triều biển Đông. Tại sông Tiền, thuộc Tân Châu, tỉnh An Giang mực nước thấp hơn cùng kỳ năm ngoái từ 1,0-1,5 mét.

Theo thông tin từ Ủy Ban sông Mê Kông Việt Nam, tại khu vực thượng nguồn của dòng chính Mê Kông đã và đang xây dựng 11 công trình thủy điện tập trung ở các nước: Lào, Thái Lan và Campuchia.

Ngay từ bây giờ, chính quyền, ngành chức năng và người dân trong vùng phải tiếp tục tăng cường các biện pháp chủ động ứng phó một cách có hiệu quả để giảm thiệt hại do khan hiếm nguồn nước ngọt và hạn mặn tấn công.

Ngọc Linh (t/h)