Liên đoàn Quy hoạch và Điều tra tài nguyên nước miền Trung: 50 năm “tìm mạch nguồn cho sự sống”

Đây không chỉ là dịp để ôn lại chặng đường nửa thế kỷ xây dựng và trưởng thành, mà còn là thời khắc để tri ân các thế hệ đi trước - những người đã dày công gây dựng nền móng, vun đắp truyền thống và bản lĩnh cho một tập thể khoa học vững vàng hôm nay.

Hồi sinh từ những ngày đầu gian khó

Hành trình 50 năm của Liên đoàn bắt đầu từ một thời kỳ đầy khó khăn, thử thách nhưng cũng chứa đựng khát vọng lớn tìm nguồn nước, mang sự sống đến vùng đất miền Trung và Tây Nguyên. Tiền thân của Liên đoàn chính là Liên đoàn Địa chất thủy văn miền Nam, được thành lập ngày 22/11/1975 trên cơ sở Đoàn Địa chất 66 Tây Nguyên, bản thân Đoàn này hình thành từ sự hợp nhất một số Đoàn địa chất – thủy văn trước đó.

Trước đó, từ năm 1974, Đoàn Địa chất thủy văn B3 với vỏn vẹn 7 kỹ sư và 9 công nhân đã lên đường vào Tây Nguyên, đóng quân tại Plei Kần (Kon Tum), bắt đầu công tác điều tra địa chất thủy văn trong điều kiện chiến tranh, cơ sở vật chất thiếu thốn, bom mìn đe dọa, địa hình hiểm trở một hành trình gian khổ với nhiệm vụ “đi tìm nguồn sống”.

Thời kỳ đầu tuy đầy khó khăn, nhưng đó chính là giai đoạn đặt nền móng: Từng lỗ khoan, từng bản đồ địa chất thủy văn được thực hiện với tâm huyết, bền bỉ của các thế hệ cán bộ, kỹ sư tạo nên nền tảng cho những gì Liên đoàn trở thành ngày hôm nay.

Thay đổi tên, mở rộng nhiệm vụ bước chuyển mình của một tập thể

Qua thời gian, cùng với sự phát triển của đất nước và nhu cầu ngày càng lớn về tài nguyên nước, Liên đoàn đã nhiều lần đổi tên, mở rộng phạm vi và nâng cao năng lực chuyên môn:

Năm 1997, theo Quyết định 891/QĐ-TCCB của Bộ Công nghiệp, Liên đoàn Địa chất thủy văn miền Nam được đổi tên thành Liên đoàn Địa chất thủy văn - Địa chất công trình miền Trung (ĐCTV-ĐCCT miền Trung), với phạm vi hoạt động bao trùm khu vực Tây Nguyên và các tỉnh Duyên hải Nam Trung Bộ (từ Đà Nẵng đến Bình Thuận cũ).

Đến năm 2008, để đáp ứng yêu cầu mới về quy hoạch, điều tra và kiểm kê tài nguyên nước, Bộ Tài nguyên và Môi trường (BTNMT) ban hành Quyết định 1233/QĐ-BTNMT, đổi tên đơn vị thành Liên đoàn Quy hoạch và Điều tra tài nguyên nước miền Trung là tên gọi chính thức mà đơn vị dùng cho tới nay.

Việc đổi tên không đơn thuần là thay đổi nomenclature đó là biểu hiện cho thay đổi lớn hơn: từ một đơn vị “khảo sát, điều tra thủy văn & địa chất công trình”, Liên đoàn chuyển sang nhiệm vụ quy hoạch, điều tra, kiểm kê và quản lý nguồn nước phù hợp với xu hướng phát triển bền vững và nhu cầu cấp thiết về an ninh nguồn nước.

Nhờ vậy, từ một đơn vị nhỏ với vài chục nhân lực, Liên đoàn đã lớn mạnh hình thành bộ máy chuyên nghiệp với tổ chức rõ ràng, bộ phận chuyên môn sâu, đủ năng lực đảm trách các nhiệm vụ phức tạp về quy hoạch, khảo sát, đánh giá tài nguyên nước và địa chất công trình trên phạm vi rộng lớn.

Thành tựu nổi bật: Bản đồ nguồn nước, cung cấp nước sạch, bảo vệ tài nguyên

Suốt 50 năm qua, Liên đoàn đã để lại dấu ấn đậm nét thông qua nhiều công trình khoa học, điều tra thực tiễn, phục vụ đời sống từ đô thị đến vùng sâu, vùng núi, hải đảo.

Bản đồ địa chất – thủy văn, tài nguyên nước: Liên đoàn đã thực hiện bản đồ Địa chất – Thủy văn (ĐCTV) và Địa chất công trình (ĐCCT) với tỷ lệ 1:200.000 trên diện tích hàng trăm nghìn km². Đặc biệt, bộ bản đồ tài nguyên nước dưới đất tỷ lệ 1:200.000 do Liên đoàn thực hiện cho khu vực miền Trung - Tây Nguyên được vinh danh là một trong 10 sự kiện nổi bật của ngành Tài nguyên và Môi trường năm 2019.

Kiểm kê, thăm dò nước dưới đất và cung cấp nước sinh hoạt: Liên đoàn đã khảo sát nhiều vùng khan hiếm nước bao gồm vùng núi cao, ven biển, đảo xa khoan nhiều giếng sâu, xác định trữ lượng nước ngầm để cung cấp nước sinh hoạt ổn định cho hàng trăm nghìn người dân.

Mạng lưới quan trắc – giám sát tài nguyên nước: Đơn vị xây dựng và vận hành hệ thống quan trắc với hàng trăm công trình giám sát nước dưới đất và nhiều trạm quan trắc nước mặt, cung cấp số liệu dài hạn để dự báo, cảnh báo hạn hán, xâm nhập mặn, suy thoái nước ngầm hỗ trợ công tác quản lý, quy hoạch và bảo vệ tài nguyên nước.

Hỗ trợ phát triển kinh tế – xã hội, bảo đảm an ninh nước: Nhờ các kết quả điều tra, quy hoạch, nhiều đô thị, vùng nông thôn, vùng sâu, đảo ven biển đã được đảm bảo nguồn nước điều này có ý nghĩa quan trọng trong phát triển kinh tế, ổn định đời sống nhân dân, phát triển bền vững khu vực miền Trung – Tây Nguyên.

Nhiều chuyên đề khoa học, đề án quy hoạch, kiểm kê, khảo sát, ứng phó với biến đổi khí hậu, xâm nhập mặn cũng được thực hiện góp phần xây dựng luận cứ khoa học cho chính sách, quy hoạch lưu vực sông và quản lý nguồn nước liên tỉnh.

Vai trò chủ lực trong quản lý tổng hợp và đổi mới hướng tới tương lai

Ngày nay, Liên đoàn được nhìn nhận là đơn vị khoa học – kỹ thuật chủ lực của Trung tâm Quy hoạch và Điều tra tài nguyên nước quốc gia, trực thuộc Bộ Tài nguyên và Môi trường, đảm nhận trọng trách đặc biệt: lập quy hoạch, điều tra cơ bản, kiểm kê, quan trắc, giám sát tài nguyên nước cho toàn khu vực miền Trung – Tây Nguyên.

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, áp lực khai thác tài nguyên, xâm nhập mặn và suy giảm nước ngầm, trách nhiệm của Liên đoàn càng trở nên nặng nề và quan trọng. Vì thế, đơn vị đã chuẩn bị những định hướng chiến lược dài hạn để đáp ứng yêu cầu mới:

Mở rộng phạm vi khảo sát: Không chỉ nước dưới đất, mà còn nước mặt, nước mưa; quy hoạch theo lưu vực sông gắn với quy hoạch đất đai, đô thị, nông nghiệp để quản lý toàn diện và bền vững.

Đẩy mạnh hiện đại hóa hệ thống quan trắc ứng dụng công nghệ mới: IoT, viễn thám, mô hình số hóa & dự báo (Digital Twin), quản lý dữ liệu tập trung, real-time, minh bạch và hiệu quả.

Đào tạo, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, tăng cường hợp tác khoa học – kỹ thuật, nghiên cứu chuyên sâu, để Liên đoàn đủ năng lực đương đầu với thách thức thời đại từ biến đổi khí hậu, áp lực tài nguyên đến yêu cầu phát triển bền vững.

Như thông điệp tại hội thảo kỷ niệm 50 năm vừa tổ chức ngày 21/11/2025 tại Nha Trang: Liên đoàn được nhìn nhận là “lực lượng tuyến đầu” trong hệ sinh thái dữ liệu và quản lý tài nguyên nước quốc gia.

Nhân lên giá trị từ truyền thống: Con người và tinh thần bền bỉ

Thành tựu của Liên đoàn không chỉ nằm ở số lượng bản đồ, dự án, giếng khoan hay trạm quan trắc mà ở tinh thần, tâm huyết và sự cống hiến của nhiều thế hệ cán bộ, kỹ sư.

Nhiều người trong số họ đã trải qua điều kiện khắc nghiệt: Rừng núi, bom mìn, thiếu thốn vật chất nhưng vẫn kiên trì, bền bỉ “bám đất, bám nguồn nước”, để từng tấm bản đồ, số liệu, lỗ khoan ra đời.

Thời gian qua, quá trình đổi mới, mở rộng nhiệm vụ, đa dạng hóa công tác từ điều tra nước dưới đất, địa chất công trình, nghiên cứu môi trường, địa chất đô thị, đến quan trắc, cảnh báo đều đòi hỏi không chỉ kiến thức chuyên môn sâu, mà tinh thần đoàn kết, đổi mới không ngừng. Liên đoàn đã từng bước xây dựng một đội ngũ chuyên gia am hiểu thực tiễn, sử dụng công nghệ hiện đại, đồng thời giàu tâm huyết với sứ mệnh bảo vệ nguồn nước.

Sự lớn mạnh ấy không chỉ nâng cao chất lượng công tác, mà góp phần khẳng định uy tín, vị thế của Liên đoàn trong hệ thống ngành tài nguyên nước của cả nước.

Kỷ niệm 50 năm nhìn lại để hướng tới tương lai

Tháng 11/2025, Liên đoàn long trọng tổ chức Lễ kỷ niệm 50 năm thành lập (22/11/1975 – 22/11/2025), cùng với đó là hội thảo khoa học, gặp mặt các thế hệ lãnh đạo và cán bộ qua các thời kỳ là dịp để ôn lại truyền thống, tri ân và khẳng định tầm nhìn cho giai đoạn tiếp theo.

Đồng thời, Liên đoàn xác định rõ các định hướng chiến lược: mở rộng điều tra, quy hoạch toàn diện tài nguyên nước (nước ngầm, nước mặt, nước mưa), áp dụng công nghệ số, dữ liệu lớn, mô hình dự báo, chuyển đổi số nhằm xây dựng một hệ thống quản lý nước hiện đại, minh bạch, hiệu quả và bền vững cho miền Trung – Tây Nguyên.

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, khan hiếm nước, áp lực phát triển dân số, đô thị hóa, phát triển công nghiệp vai trò của Liên đoàn càng trở nên thiết yếu. Con đường phía trước sẽ còn nhiều thử thách, nhưng với truyền thống 50 năm, với đội ngũ đã trưởng thành từ thực tiễn, Liên đoàn có đầy đủ nền tảng để vươn lên, tiếp tục “tìm mạch nguồn cho sự sống”, bảo vệ và phát huy giá trị tài nguyên nước cho các thế hệ mai sau.

Hành trình nửa thế kỷ của Liên đoàn là một hành trình bản lĩnh, bền bỉ, gắn với đổi thay của đất nước từ những ngày chiến tranh, khan hiếm vật lực, đến thời kỳ đổi mới, hội nhập, phát triển bền vững.

50 năm không chỉ là một con số đó là minh chứng cho trí tuệ, tâm huyết và khát vọng cống hiến của biết bao thế hệ cán bộ, kỹ sư; là nền tảng khoa học cho quy hoạch, phát triển và bảo vệ nguồn nước; là cam kết mạnh mẽ với tương lai bền vững.

Kỷ niệm lần này không chỉ để nhìn lại mà còn để hướng tới Liên đoàn cần tiếp tục đổi mới, làm chủ khoa học công nghệ, phát huy truyền thống đoàn kết, sáng tạo; phát triển theo hướng “xanh – thông minh – bền vững”; xây dựng hệ thống dữ liệu – quan trắc – quản lý – dự báo tài nguyên nước toàn diện, hiện đại, đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế – xã hội và bảo vệ môi trường; góp phần bảo đảm an ninh nguồn nước cho miền Trung, Tây Nguyên và cho cả đất nước.

Chặng đường 50 năm đã qua là niềm tự hào; chặng đường phía trước là khát vọng, trách nhiệm và hy vọng. Liên đoàn Quy hoạch và Điều tra tài nguyên nước miền Trung với bản lĩnh và truyền thống sẵn sàng bước vào tương lai, tiếp tục “tìm mạch nguồn cho sự sống”.

Hội thảo: 50 năm xây dựng và phát triển công tác điều tra, quy hoạch và quản lý bền vững tài nguyên nước miền Trung – Tây Nguyên