Liên minh Cứu sông MeKong kêu gọi Lào hủy dự án đập thủy điện Sanakham

Ngày 2/6, Save the Mekong (SM) nhấn mạnh rằng đập thủy điện Sanakham tại Lào có chi phí đắt đỏ, không cần thiết và nhiều rủi ro nên cần được hủy bỏ.

Dự án đập thủy điện có tổng công suất 684 MW với chi phí hơn 2 tỉ USD và mất 8 năm xây dựng. Theo SM, trong 8 năm này, Lào nên phát triển nhiều nguồn năng lượng bền vững vì sẽ mang lại hiệu quả hơn nhiều.

Đập thủy điện Xayaburi trên sông Mekong ở Lào.

Đáng chú ý là đập Sanakham mặc dù được đề xuất xây dựng trên dòng chính sông MeKong, cách biên giới Thái Lan – Lào chỉ 2 km về phía thượng lưu nhưng không có các đánh giá cẩn trọng cũng như các tham vấn thực chất về tác động xuyên biên giới. Hầu hết nội dung trong Đánh giá tác động môi trường và xã hội xuyên biên giới cùng Đánh giá tác động tích lũy (TBESIA/CIA) của đập đều lỗi thời và sao chép từ bản đánh giá của đập Pak Lay, nhất là các nội dung về Sự tham gia của người dân, Kết luận và Khuyến nghị. Điểm khác biệt duy nhất giữa hai bản đánh giá này chỉ là tên dự án. Đặc biệt, TBESIA/CIA dự án đập Sanakham không hề tham khảo các nghiên cứu về sông MeKong và tác động của thủy điện được công bố trong 10 năm qua.

Các nguy cơ từ biến đổi khí hậu và những đập thủy điện trên thượng nguồn có thể khiến dòng chảy và mực nước khó lường cũng sẽ tác động đến sản lượng điện một khi Sanakham vận hành.

Trước những mối băn khoăn kể trên, StM kêu gọi hủy bỏ dự án đập Sanakham và các kế hoạch xây dựng các đập khác trên dòng chính của sông MeKong thay vì tiếp tục tiến hành một quy trình tham vấn sai lầm khác.

Thiết kế đập Sanakham tại Lào

Liên minh Cứu sông MeKong đề nghị chính phủ các nước ở hạ lưu sông MeKong và Ủy hội Sông MeKong (MRC) thực hiện 3 nội dung như sau:

Thứ nhất, cần giải quyết các mối quan ngại bức thiết về tác động của các đập hiện có: Các đập được xây dựng tại khu vực MeKong gây ra các tác động tích lũy đến môi trường và cộng đồng ven sông, bao gồm các vùng biên giới. Tuy nhiên, các vấn đề hiện tại bao gồm tác động xuyên biên giới, mất sinh kế, ảnh hưởng đến đất đai và sự sống vẫn chưa được giải quyết. Bên cạnh đó, cam kết của chính phủ Lào về việc xem xét lại chiến lược thủy điện sau vụ vỡ đập Xe Pian-Xe Namnoy năm 2018 cũng vẫn bỏ ngỏ. Do đó, thay vì xây dựng nhiều đập hơn dưới danh nghĩa “thủy điện bền vững”, chính phủ, các nhà phát triển và các nhà đầu tư tài chính cần ưu tiên giải quyết tác động của các đập hiện có để cải thiện cuộc sống và sự an toàn của các cộng đồng bị ảnh hưởng.

Thứ hai, cần thực hiện đánh giá các phương án năng lượng toàn diện và có sự tham gia, ưu tiên các phương án đảm bảo thời gian theo hướng chuyển đổi năng lượng công bằng nhằm duy trì hệ sinh thái trọng điểm MeKong trong khi vẫn đáp ứng và bảo vệ nhu cầu của cộng đồng trong khu vực: Các đập trên dòng chính không cần thiết cho nhu cầu năng lượng và nước của khu vực. Tháng 4/2020, Bộ Năng lượng Thái Lan cho biết mức dự trữ điện trong năm 2020 của nước này có thể lên tới 40%, tương đương khoảng 18.000 MW. Con số này cao hơn đáng kể so với tổng cộng công suất lắp đặt của tất cả các đập trên dòng chính hạ lưu sông MeKong. Tháng 3/2020, Campuchia cũng tuyên bố dừng kế hoạch xây dựng đập Sambor và Stung Treng trong ít nhất 10 năm. Do đó, thay vì sử dụng ngân sách vào quy trình PNPCA còn nhiều lỗ hổng, các nguồn lực nên trực tiếp đầu tư vào việc đánh giá các phương án năng lượng toàn diện có sự tham gia nhằm định hình tương lai năng lượng bền vững, công bằng hơn và đảm bảo lợi ích kinh tế cho các nước thành viên trong khu vực.

Thứ ba, cần giải quyết các mối quan tâm hàng đầu về quá trình tham vấn trước: Nội dung TBESIA/CIA của Sanakham được sao chép phần lớn từ báo cáo đánh giá đập Pak Lay. Còn TBESIA/CIA của Pak Lay lại sao chép dữ liệu chủ yếu từ báo cáo đánh giá đập Pak Beng. Điều này cho thấy yêu cầu về việc cung cấp các nghiên cứu toàn diện hơn, bao gồm dữ liệu cơ bản và tác động của dự án đập thủy điện hầu hết đều bị phớt lờ. Tập đoàn tư vấn quốc gia và các chuyên gia tư vấn liên quan đến báo cáo TBESIA/CIA của đập Pak Beng, Pak Lay và Sanakham nên bị cấm tham gia hoạt động đánh giá tác động tiếp theo vì vấn đề đạo nội dung.

Bên cạnh đó, cần đánh giá một cách toàn diện và có nhiều bên tham gia về các lựa chọn năng lượng, trong đó ưu tiên về chuyển đổi năng lượng để duy trì hệ sinh thái trọng yếu của sông MeKong, đảm bảo nhu cầu của các cộng đồng trong khu vực.

SM còn kêu gọi các nước và MRC nên xem xét các quan ngại đối với quá trình tham vấn trước và không nên tiến hành quá trình này.

Ngọc Ánh (t/h)