Ngập lụt đô thị nghiêm trọng: Chuyên gia kiến nghị áp dụng mô hình trữ nước hai chế độ

Từ đầu năm nay, tình trạng ngập diện rộng diễn ra ngày càng phổ biến và nghiêm trọng tại TP.HCM và Hà Nội. Gần đây nhất, do mưa lớn sau hoàn lưu sau hai cơn bão Bualoi và bão Matmo, nhiều tuyến đường nội và ngoại thành ở thủ đô ngập trong biển nước. Ở TP.HCM, biến đổi khí hậu khiến nhiều tuyến đường thành sông chỉ sau một cơn mưa lớn. Như đường Phan Văn Hớn, Minh Phụng, Tân Thới Nhất 10, Song Hành, Nguyễn Văn Quá (phường Đông Hưng Thuận, quận 12 cũ);... đã trở thành “rốn ngập” quen thuộc.

Tình trạng ngập lụt này không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống của người dân mà còn làm hư hại tài sản, hệ thống hạ tầng cơ sở gây thiệt hại lớn về kinh tế. Vì vậy đây là bài toán cần giải pháp xử lý dứt điểm.

Trước thực trạng này, hai chuyên gia từ Đại học RMIT Việt Nam là Tiến sĩ Vũ Thị Hồng Nhung và Tiến sĩ Phan Thanh Chung đã đưa ra kiến nghị hai thành phố lớn nhất cả nước áp dụng mô hình công viên - quảng trường trữ nước hai chế độ, học hỏi từ các thành phố lớn trên thế giới như Rotterdam (Hà Lan), Copenhagen (Đan Mạch), Singapore, Tokyo (Nhật Bản), Seoul (Hàn Quốc). Giải pháp này được đánh giá sẽ biến không gian công cộng thành lá chắn tạm thời chống ngập, đồng thời duy trì chức năng sinh hoạt cộng đồng.

Cụ thể, Tiến sĩ Vũ Thị Hồng Nhung cho rằng, tình trạng ngập lụt của đô thị Việt Nam không còn là câu chuyện mùa mưa, mà đã trở thành “bình thường”. Hiện tại, hệ thống thoát nước đang quá tải nhưng giải pháp công trình truyền thống như đê bao, cống ngăn triều đã ngày càng tỏ ra kém hiệu quả trước những biến đổi khó lường của khí hậu. Để thích ứng hiệu quả, vị Tiến sĩ nhận định, hai thành phố cần chuyển từ tư duy “chống nước” sang “sống cùng với nước” bằng cách tận dụng không gian đô thị hiện có như công viên, quảng trường, bãi đỗ xe… làm nơi trữ nước tạm thời trong các đợt mưa lớn hoặc triều cường.

Tiến sĩ Vũ Thị Hồng Nhung đưa ra phân tích, các thành phố như Rotterdam (Hà Lan), Copenhagen (Đan Mạch), Singapore, Tokyo (Nhật Bản), Seoul (Hàn Quốc) và nhiều đô thị tại Trung Quốc đã tiên phong áp dụng mô hình này. Như Rotterdam quảng trường Benthemplein vừa là sân chơi, vừa là hồ chứa nước mưa với ba bậc trũng khác nhau. Singapore biến kênh Bishan - Ang Mo Kio thành công viên sinh thái, vừa hấp thụ nước mưa, vừa phục vụ sinh hoạt cộng đồng. Hay mô hình "Thành phố bọt biển" triển khai từ năm 2014 tại Trung Quốc. Đây là hình thức kết hợp hạ tầng xanh và xám để hấp thụ và tái sử dụng tới 70-80% lượng nước mưa đô thị… Từ đó có thể thấy, hạ tầng xanh - đa chức năng - linh hoạt là chìa khóa để chống ngập và cải thiện chất lượng sống.

Các chuyên gia cũng đưa ra những giải pháp cụ thể phù hợp cho từng thành phố. Ở Hà Nội, Tiến sĩ Phan Thanh Chung gợi ý sử dụng một phần diện tích công viên Thống Nhất thành hồ chứa tạm thời 8.000 - 15.000 m³ để phục vụ thoát nước nội thành như Hoàn Kiếm, Hai Bà Trưng.

Bên cạnh đó, hành lang ven sông Hồng mở rộng thành vùng đệm sinh thái, giữ nước thượng nguồn, giảm lũ cho nội thành. Tại Đông Anh, Cầu Giấy các khu công nghiệp và bãi đỗ xe ngoại thành áp dụng mô hình “hai chế độ”, tích hợp IoT và cảm biến, hạ tầng xanh hấp thụ tới 70% nước mưa từ đó giảm áp lực lên hệ thống cống cũ.

Theo Tiến sĩ Chung, công viên, quảng trường và hành lang ven sông sẽ là lá chắn tạm thời chống ngập, giúp cải thiện vi khí hậu và nâng cao chất lượng sống. Ngoài ra, các giải pháp này sẽ mở ra cơ hội xã hội hóa, doanh nghiệp có thể khai thác dịch vụ thương mại, tổ chức sự kiện, nhà hàng hoặc không gian văn hóa trên công viên trữ nước. Phân tích chi phí, lợi ích ông Chung cho rằng, chỉ cần cải tạo không gian hiện hữu, lượng nước đổ vào cống có thể giảm 20 - 30%, tiết kiệm hàng ngàn tỷ đồng so với xây dựng hạ tầng cứng mới.

Trong khi đó, tại TP.HCM, Tiến sĩ Nhung phân tích, nơi đây đang chịu tác động kép của triều cường và mưa lớn. Việc triển khai các công viên trữ nước ở quy mô vừa và nhỏ, tại các khu vực dễ bị ngập lụt như Thủ Thiêm, Thủ Đức, kênh Nhiêu Lộc – Thị Nghè là bước đi thiết thực, dễ đo lường và ít tốn kém.

Từ đó vị chuyên gia đề xuất, xây dựng quảng trường ven sông với các bậc trũng có khả năng chứa 5.000 – 10.000 m³ nước tại Thủ Thiêm. Khi thời tiết khô, đây còn là sân chơi và không gian sự kiện. Khi xảy ra mưa lớn,khu vực này trở thành hồ chứa tạm thời. Hệ thống van một chiều sẽ ngăn triều cường, đảm bảo an toàn cho khu vực xung quanh.

Tiếp theo, các sân thể thao trong trường học hoặc công viên tại Thủ Đức có thể cải tạo theo mô hình "Cloudburst" của Copenhagen, hạ nền khoảng 0,5m để giữ nước tạm thời. Tại các bãi đỗ xe, thiết kế mặt bằng hai chế độ: Thấp trũng ở trung tâm để trữ nước, tích hợp cảm biến và hệ thống bơm thoát nhanh trong khoảng 30–90 phút. Tại Rotterdam đã từng thử nghiệm giải pháp này và chứng minh tính khả thi, miễn là đi kèm cảm biến mực nước và biển báo điện tử cảnh báo chủ xe.

Ngoài ra, dọc các tuyến kênh rạch như Nhiêu Lộc – Thị Nghè, có thể thiết kế các các rãnh sinh học và cây chịu úng để giữ nước tại chỗ, giúp giảm áp lực lên hệ thống cống hiện tại, tương tự như “Thành phố bọt biển” của Trung Quốc.

Từng bàn về vấn đề chống ngập tại TP.HCM, Tiến sĩ Võ Kim Cương - nguyên Phó Kiến trúc sư trưởng TP.HCM cho hay, quy hoạch chống ngập tổng thể của TP đến nay vẫn chưa hoàn chỉnh. Hiện nay, nhiều ý kiến bàn đến phương án làm các hồ điều tiết, nhưng các dự án hồ điều tiết vẫn gặp “khó” khi chưa có một khung quy hoạch rõ ràng.

Cũng theo Tiến sĩ Cương, xây dựng hồ điều tiết vẫn là hướng đi đúng đắn và cần thiết. Thế nhưng thành phố phải tiếp cận bằng tư duy hệ thống. Điều này chỉ phát huy tác dụng khi được kết hợp đồng bộ với đê bao, cống ngăn triều và hệ thống kênh rạch thoát nước, từ đó tạo thành một mạng lưới khép kín. Đối với các hồ điều tiết lớn – nơi vừa kiểm soát thủy triều vừa điều phối nguồn nước từ thượng nguồn, thành phố cần xây dựng một kế hoạch dài hạn, có cơ sở khoa học và gắn liền với chiến lược phát triển bền vững.

Điểm danh những khu vực ở Hà Nội còn ngập lụt do lũ trên sông dâng cao