“Sợ” công nghệ – rào cản vô hình kìm hãm tiến trình số hóa khu vực nông nghiệp

Sáng 29/10 tại Hà Nội, Liên minh Hợp tác xã Việt Nam phối hợp với Tạp chí Kinh Doanh tổ chức Diễn đàn “Chuyển đổi số trong nông nghiệp: Nắm bắt cơ hội, thích ứng tương lai”. Sự kiện quy tụ các nhà quản lý, chuyên gia, doanh nghiệp và hàng trăm đại diện HTX nông nghiệp trên cả nước nhằm chia sẻ kinh nghiệm, tháo gỡ khó khăn và thúc đẩy tiến trình số hóa nông nghiệp Việt Nam.

Phát biểu khai mạc, bà Cao Xuân Thu Vân, Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam, nhấn mạnh: “Chuyển đổi số là hướng đi bền vững và thịnh vượng cho nông nghiệp Việt Nam. Nhưng thách thức lớn nhất của các HTX hiện nay nằm ở 5 nhóm vấn đề: tài chính, hạ tầng công nghệ, nhân lực, chiến lược phát triển và khả năng tiếp cận chính sách.”

Hợp tác xã nông nghiệp trong “cuộc đua số”

Theo khảo sát của Liên minh HTX Việt Nam, mức độ chuyển đổi số của các HTX trên toàn quốc mới đạt 32%. Trong gần 35.000 HTX nông nghiệp, chỉ 13,6% đã hoàn tất chuyển đổi số, 50% đang triển khai, trong khi 36,4% chưa bắt đầu. Một trong những nguyên nhân lớn nhất chính là tâm lý e ngại thay đổi và thói quen canh tác truyền thống, khiến nhiều HTX chưa mạnh dạn đầu tư, ứng dụng công nghệ.

“Chúng tôi mong các HTX, doanh nghiệp và nông dân thay đổi tư duy – từ e dè sang chủ động học hỏi, đầu tư và hợp tác. Chuyển đổi số không chỉ là câu chuyện công nghệ, mà là con đường sống còn của nông nghiệp Việt Nam trong kỷ nguyên mới,” bà Vân nhấn mạnh.

Theo Cục Chuyển đổi số (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), từ năm 2018 đến nay, quá trình chuyển đổi số trong khu vực kinh tế hợp tác đã đạt được một số kết quả tích cực. Trong số hơn 22.500 HTX nông nghiệp đang hoạt động có khoảng 2.000 HTX đã ứng dụng công nghệ số ở nhiều cấp độ khác nhau, từ số hóa sổ sách kế toán, truy xuất nguồn gốc đến bán hàng qua sàn thương mại điện tử.

Một số mô hình tiêu biểu cho thấy chuyển đổi số đang tạo giá trị thực như: HTX Thanh Hà (Hải Dương) áp dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc bằng mã QR cho vải thiều, giúp minh bạch thông tin, mở rộng thị trường, doanh thu tăng hơn 20%; HTX Dịch vụ nông nghiệp số Bình Minh (Đồng Tháp) vận hành nền tảng AgriOne quản lý sản xuất điện tử, theo dõi mùa vụ và hướng dẫn canh tác theo VietGAP; HTX Rau an toàn Phú Lộc (Lâm Đồng) ứng dụng cảm biến IoT trong nhà kính thông minh, tiết kiệm 30% nước tưới, giảm 20% chi phí nhân công và nâng cao chất lượng nông sản.

Các mô hình này cho thấy, chuyển đổi số không chỉ là câu chuyện kỹ thuật, mà là cuộc cách mạng toàn diện từ quản lý, sản xuất đến tiêu thụ và kết nối dữ liệu.

Khoảng cách số – thách thức lớn của nông nghiệp Việt Nam

Đại diện Cục Chuyển đổi số cho biết, quá trình số hóa khu vực HTX vẫn đối mặt nhiều rào cản như: Hạ tầng công nghệ thông tin yếu, đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa; Nhân lực số hạn chế, chỉ 15% cán bộ HTX sử dụng thành thạo máy tính; Thiếu dữ liệu và tiêu chuẩn liên thông, gây khó khăn trong chia sẻ, khai thác; Nguồn lực tài chính yếu, chưa đủ đầu tư thiết bị, phần mềm và hạ tầng số.Và đặc biệt là nhận thức chưa đồng đều, nhiều HTX vẫn coi số hóa là hình thức, chưa xem là chiến lược dài hạn. Nếu không có giải pháp đồng bộ, nguy cơ “khoảng cách số” giữa các HTX tiên phong và phần còn lại của nền nông nghiệp sẽ ngày càng lớn, ảnh hưởng đến tiến trình chuyển đổi số quốc gia.

Nhằm thúc đẩy tiến trình này, Chính phủ đã ban hành nhiều chủ trương quan trọng như:

Quyết định 749/QĐ-TTg (2020) phê duyệt Chương trình chuyển đổi số quốc gia; Quyết định 1804/QĐ-TTg (2021) về hỗ trợ phát triển kinh tế tập thể, HTX giai đoạn 2021–2025; Quyết định 2913/QĐ-BNN-CĐS (2025) công bố danh mục cơ sở dữ liệu dùng chung của ngành nông nghiệp.

Theo định hướng đến 2030, 100% HTX sẽ có hồ sơ điện tử, 70% sử dụng nền tảng số trong quản lý – sản xuất – tiêu thụ, và 80% sản phẩm chủ lực gắn mã truy xuất điện tử.

Để đạt mục tiêu đó, Cục Chuyển đổi số đề xuất 5 nhóm giải pháp trọng tâm:

Nâng cao nhận thức và năng lực số cho cán bộ, thành viên HTX; Phát triển hạ tầng 4G/5G ổn định, nền tảng số thống nhất; Chuẩn hóa và liên thông dữ liệu, xây dựng bản đồ số HTX toàn quốc; Hoàn thiện cơ chế, tín dụng ưu đãi, thành lập Quỹ đổi mới sáng tạo HTX; Đẩy mạnh liên kết công – tư, hình thành Trung tâm đổi mới sáng tạo HTX số tại các vùng trọng điểm.

Theo bà Cao Xuân Thu Vân, “nỗi sợ công nghệ” của nhiều HTX bắt nguồn từ thiếu hiểu biết và kỹ năng số. Khi hiểu rõ giới hạn và tiềm năng của công nghệ, nông dân và HTX sẽ biết cách hợp tác và khai thác giá trị, thay vì e ngại.

Liên minh HTX Việt Nam đang đẩy mạnh đào tạo, truyền thông, hỗ trợ kỹ thuật, đóng vai trò trung tâm điều phối hệ sinh thái HTX số, đồng thời kiến nghị Chính phủ ban hành Chương trình hỗ trợ chuyển đổi số khu vực kinh tế tập thể giai đoạn 2026–2030 với nguồn ngân sách ổn định và các gói tín dụng ưu đãi.

Hướng tới hệ sinh thái số nông nghiệp Việt Nam

Theo TS. Lê Đức Thịnh, Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), hai trụ cột của nền nông nghiệp hiện đại là liên kết chuỗi giá trị và xây dựng hệ sinh thái số. So với nhiều quốc gia như Trung Quốc hay Thái Lan, Việt Nam đang đi chậm, đặc biệt trong hệ thống truy xuất nguồn gốc và chia sẻ dữ liệu.

Để khắc phục, Bộ đang triển khai ba nhóm giải pháp:

Xây dựng nền tảng số dùng chung cho HTX và kinh tế tập thể, dự kiến vận hành từ tháng 6/2026;

Hợp tác quốc tế, đặc biệt với Nhật Bản, để học hỏi mô hình Liên đoàn HTX Nông nghiệp JA;

Thể chế hóa mô hình hệ sinh thái số trong Nghị định sửa đổi về liên kết sản xuất và tiêu thụ nông sản.

“Hệ sinh thái số trong nông nghiệp không chỉ tạo ra sự minh bạch và hiệu quả, mà còn mở ra không gian phát triển xanh hơn, thông minh hơn và bền vững hơn cho nông nghiệp Việt Nam,” ông Lê Đức Thịnh khẳng định.

Chuyển đổi số nông nghiệp không chỉ là hành trình của công nghệ, mà còn là hành trình của niềm tin và tri thức. Khi nông dân và HTX vượt qua nỗi sợ số hóa, họ không chỉ làm chủ tương lai của mình, mà còn góp phần kiến tạo nền nông nghiệp Việt Nam hiện đại, xanh và bền vững.

Ứng dụng chuyển đổi số: Tăng hiệu quả trong ngành thủy lợi