Thái Lan phun đá khô vào khí quyển để "làm sạch" bầu không khí

Giữa bầu trời trong xanh không một gợn mây của Bangkok (Thái Lan), một chiếc máy bay nhỏ phun một làn sương trắng xuống lớp sương mù dày đặc bên dưới.

Đây là nỗ lực khẩn cấp nhưng chưa được chứng minh của Thái Lan nhằm giảm ô nhiễm không khí nặng nề ở thủ đô, nơi mức độ ô nhiễm hôm 23/1 cao gấp 8 lần mức khuyến nghị tối đa hàng ngày của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).

Tình trạng ô nhiễm đã khiến hơn một triệu người mắc bệnh từ cuối năm 2023 và tiêu tốn của Thái Lan hơn 88 triệu USD chi phí y tế, theo Bộ Y tế công cộng nước này.

Thống đốc Bangkok, ông Chadchart Sittipunt, cho rằng nguyên nhân chính là khí thải từ phương tiện giao thông, đốt rơm rạ trong khu vực và điều kiện thời tiết “đóng kín”, một hiện tượng khi lớp không khí ấm ngăn bụi phân tán, được gọi là nghịch nhiệt.

Để đối phó với hiện tượng này, Thái Lan đang thử nghiệm một phương pháp mới tự phát triển: dùng máy bay phun nước lạnh hoặc đá khô vào lớp không khí ấm để làm mát và giải tỏa ô nhiễm.

Hai lần mỗi ngày, Cục gieo mây Hoàng gia điều máy bay lên độ cao khoảng 1.500 m để phun nước lạnh từ các thùng lớn gắn dưới thân máy bay. Theo lý thuyết, giảm chênh lệch nhiệt độ giữa các lớp không khí sẽ giúp các hạt bụi mịn PM2.5 phân tán lên tầng khí quyển cao hơn.

Đá khô (khí CO2 đông đặc) do công ty dầu khí khổng lồ PTT của Thái Lan và các công ty năng lượng khác cung cấp. Bên cạnh đó, công ty nhiên liệu hóa thạch Bangkok Industrial Gas (BIG) cũng đã tặng đá khô cho chương trình trong tháng này. Giám đốc điều hành BIG, ông Piyabut Charuphen cho biết món quà này là một phần trong cam kết của công ty nhằm tạo ra một tương lai bền vững.

Về lý thuyết, việc giảm chênh lệch nhiệt độ sẽ giúp các hạt bụi mịn PM2.5 bị mắc kẹt trong không khí dễ dàng phân tán vào tầng khí quyển phía trên hơn. Kỹ thuật mới này lần đầu tiên được sử dụng vào năm 2024 và vẫn đang trong giai đoạn thử nghiệm.

Nhà chức trách Thái Lan cũng triển khai một máy bay khác đo nồng độ chất ô nhiễm trước và sau khi phun nhằm đánh giá sự khác biệt về chất lượng không khí.

Người đứng đầu chương trình trên, ông Chanti Detyothin cho biết: "Nồng độ (PM 2.5) đã thấp hơn. Dữ liệu cho thấy bụi mịn đã tan". Tuy nhiên, ông thừa nhận rằng không thể "làm cho ô nhiễm biến mất hoàn toàn. Ngay cả với công nghệ mới này, vẫn có những hạn chế".

Đây là phương pháp không thông thường, chỉ được sử dụng ở Thái Lan và hiện chưa có bằng chứng khoa học nào cho thấy hiệu quả của biện pháp này trong việc làm giảm ô nhiễm. Bản thân CO2 là một loại khí nhà kính và tác động của việc phun đá khô vào khí quyển đối với môi trường và sức khỏe vẫn chưa được hiểu đầy đủ.

Nhiều chuyên gia cũng đã nghi ngờ hiệu quả của phương pháp này. “Đây không phải là cách gieo mây thông thường”, ông Chanti Detyothin, người phụ trách chương trình, khẳng định.

Ước tính, một chuyến bay phun đá khô có thể tốn tới 1.500 USD. Máy bay cất cánh từ 3 căn cứ trên khắp cả nước, chi phí có thể lên tới 9.000 USD/ngày.

Chuyên gia Ekbordin Winijkul của Viện Công nghệ châu Á, nhận định Bangkok sẽ tiết kiệm chi phí hơn nếu giải quyết các nguyên nhân gây ô nhiễm bằng các biện pháp đã được chứng minh như các khu vực giao thông phát thải thấp.

Theo ông, chính quyền thành phố cũng đã theo đuổi nhiều biện pháp trong số này, như cấm một số loại xe hạng nặng và hợp tác với các tỉnh khác để kiểm soát việc đốt rơm rạ.

Ở Thái Lan, ô nhiễm không khí nghiêm trọng nhất xảy ra vào mùa khô từ tháng 12 đến tháng 4, khi gió mạnh và bầu trời không mây làm giảm khả năng tạo mưa.

Phương pháp phun đá khô lần đầu tiên được sử dụng vào năm ngoái và hiện vẫn đang trong giai đoạn thử nghiệm. Một máy bay khác đo nồng độ bụi trước và sau khi phun để đánh giá sự khác biệt.

“Theo dữ liệu, nồng độ PM2.5 giảm ở khu vực chúng tôi tập trung. Nhưng chúng tôi không thể làm ô nhiễm biến mất hoàn toàn. Ngay cả với công nghệ mới này, vẫn có những hạn chế”, ông Chanti thừa nhận.

Trước mỗi chuyến bay, đội ngũ nhân viên chất khoảng một tấn đá khô hoặc nước lạnh lên máy bay. Đá khô, thực chất là carbon dioxide đông đặc, được cung cấp bởi tập đoàn dầu khí quốc gia PTT và các công ty năng lượng khác.

Tuy nhiên, sử dụng đá khô cũng gây tranh cãi do carbon dioxide là khí nhà kính, và tác động của việc phun chất này vào khí quyển vẫn chưa được hiểu rõ hoàn toàn.

Weenarin Lulitanonda, đồng sáng lập mạng lưới không khí sạch Thái Lan, chỉ trích các công ty năng lượng “tô vẽ hình ảnh đẹp thay vì giải quyết vấn đề tận gốc”.

Dù phương pháp phun đá khô còn gây tranh cãi, chính quyền Bangkok vẫn đang nỗ lực hết sức để mang lại bầu không khí sạch hơn cho thủ đô. Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng giải pháp bền vững phải đến từ việc kiểm soát nguyên nhân gốc rễ của ô nhiễm, chẳng hạn như cấm xe tải hạng nặng, kiểm soát việc đốt rơm rạ.