Thống nhất bổ nhiệm Thẩm phán là người nước ngoài tại Tòa án chuyên biệt

Một trong những nội dung được nhiều ĐBQH quan tâm thảo luận ở Hội trường chiều 5/12 về dự án Luật Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế là quy định về Thẩm phán Tòa án chuyên biệt là người nước ngoài tại Điều 9 của dự thảo Luật. Các ý kiến thống nhất mở rộng nguồn bổ nhiệm Thẩm phán là người nước ngoài, qua đó góp phần thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao, có kinh nghiệm, đáp ứng các yêu cầu trước mắt.

Tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 10, chiều 5/12, dưới sự điều hành của Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định, Quốc hội thảo luận ở Hội trường về dự án Luật Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế.

Đa số ý kiến đồng tình với sự cần thiết ban hành Luật này và cho rằng, việc thành lập Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế tại Việt Nam là cần thiết để thể chế hóa chủ trương của Đảng, Kết luận của các cấp có thẩm quyền nhằm tạo lập cơ chế giải quyết nhanh chóng, hiệu quả các tranh chấp phát sinh trong hoạt động đầu tư, kinh doanh tại Trung tâm tài chính quốc tế, với trình tự, thủ tục hiện đại, vượt trội, phù hợp với thông lệ quốc tế trong bối cảnh hiện nay.

Ủng hộ mở rộng nguồn bổ nhiệm Thẩm phán là người nước ngoài

Nhiều ý kiến tại Phiên thảo luận bày tỏ quan tâm đến quy định về Thẩm phán là người nước ngoài tại Điều 9 của dự thảo Luật.

Đại biểu Đặng Bích Ngọc - Đoàn ĐBQH tỉnh Phú Thọ cho biết, về Thẩm phán Tòa án chuyên biệt, hiện nay dự thảo Luật quy định Thẩm phán bao gồm công dân Việt Nam, người nước ngoài đảm bảo quy định theo khoản 2, Điều 9.

Đại biểu cho biết, trong bối cảnh hiện nay khi Thẩm phán của Việt Nam chưa đủ về số lượng cũng như chưa đảm bảo về chất lượng, có thể khó thực hiện nhiệm vụ xét xử dẫn đến hiệu quả sẽ hạn chế. Điều này dẫn đến việc khó có thể cạnh tranh được với các Tòa án chuyên biệt của các nước trên thế giới.

Do đó, đại biểu thống nhất có thể mở rộng nguồn bổ nhiệm Thẩm phán là người nước ngoài nhằm đáp ứng các yêu cầu trước mắt trong giai đoạn hiện nay. Điều này sẽ góp phần thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao, có kinh nghiệm và cũng là điều kiện rất tốt để các Thẩm phán và Thư ký là người Việt Nam có điều kiện học tập, học hỏi kinh nghiệm và nâng cao năng lực, trình độ chuyên môn.

Cùng quan điểm, đại biểu Lê Thu Hà - Đoàn ĐBQH tỉnh Lào Cai ủng hộ việc thu hút Thẩm phán là chuyên gia quốc tế, có uy tín tham gia xét xử theo vụ việc.

“Đây là lợi thế cạnh tranh cốt lõi của mô hình Tòa án chuyên biệt. Tuy nhiên, dự thảo Luật cần làm rõ cơ chế phòng ngừa xung đột lợi ích, đặc biệt với trường hợp Thẩm phán có hoạt động tư vấn trọng tài hoặc lợi ích kinh tế liên quan các bên. Phạm vi miễn trừ tư pháp cũng cần được xác định rõ, có chịu trách nhiệm khi có lỗi cố ý hay không”, đại biểu kiến nghị.

Đồng tình với các ý kiến nêu trên, đại biểu Phạm Văn Hòa - Đoàn ĐBQH tỉnh Đồng Tháp cho rằng, cần thiết phải có Thẩm phán là người nước ngoài tại Tòa án chuyên biệt.

“Trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, năng lực của Thẩm phán nước ta sẵn có, nhiều người có chuyên môn cao. Tuy nhiên, Thẩm phán nước ta còn hạn chế về vấn đề ngoại ngữ. Nếu Thẩm phán không giỏi ngoại ngữ thì sẽ rất khó trong việc tham gia xét xử. Do đó, tôi thống nhất có Thẩm phán là người nước ngoài”, đại biểu nêu rõ. Đại biểu Phạm Văn Hòa nhận thấy, Thẩm phán là người nước ngoài thể hiện uy tín, việc xét xử sẽ mang tính độc lập, khách quan.

Cần phân loại Thẩm phán không chỉ theo quốc tịch mà theo chức năng

Tại Điều 9, dự thảo Luật quy định về Thẩm phán của Tòa án chuyên biệt có thể là người nước ngoài, được bổ nhiệm làm Thẩm phán theo quy định tại khoản 2 Điều này hoặc có thể là công dân Việt Nam được bổ nhiệm làm Thẩm phán theo quy định tại khoản 3 của Điều này.

Đại biểu Đỗ Ngọc Thịnh - Đoàn ĐBQH tỉnh Khánh Hòa cho rằng, đây là vấn đề rất phức tạp vì những quy định tại khoản 2 và khoản 3 Điều 9 của dự thảo Luật mới chỉ đặt ra các tiêu chuẩn chung chung, khó xác định.

“Ví dụ, khoản 2 quy định Thẩm phán là người nước ngoài thì phải đáp ứng được các điều kiện tiêu chuẩn như sau: Thẩm phán nước ngoài, luật sư, chuyên gia có uy tín, phẩm chất đạo đức tốt, kiến thức chuyên môn phù hợp, có ít nhất 10 năm kinh nghiệm tham gia xét xử, giải quyết vụ việc liên quan đến hoạt động đầu tư, kinh doanh, có trình độ tiếng Anh để giải quyết vụ việc tại Tòa án chuyên biệt, không quá 75 tuổi, có sức khỏe đảm bảo hoàn thành nhiệm vụ được giao. Vậy lấy gì và căn cứ nào để xác định một người nước ngoài là người có uy tín, phẩm chất đạo đức tốt, kiến thức chuyên môn phù hợp khi họ không sống, làm việc tại Việt Nam”. Từ bằng khoăn này, đại biểu Đỗ Ngọc Thịnh đề nghị cần phải được làm rõ hơn.

Trong khi đó, từ kinh nghiệm quốc tế, đại biểu Thạch Phước Bình - Đoàn ĐBQH tỉnh Vĩnh Long nhận thấy, đội ngũ Thẩm phán là yếu tố quyết định năng lực cạnh tranh và uy tín của Tòa án. Các mô hình thành công như Tòa án thương mại quốc tế Singapore, Tòa án Dubai, Tòa án Abu Dhabi, Tòa án quốc tế Qatar… đều xây dựng đội ngũ Thẩm phán kết hợp giữa trong nước và quốc tế, bảo đảm trình độ chuyên môn, tính độc lập, hiệu quả và minh bạch theo chuẩn mực quốc tế.

Đại biểu Thạch Phước Bình cho rằng, các Tòa án này đều lựa chọn mô hình đội ngũ Thẩm phán hỗn hợp, kết hợp Thẩm phán trong nước với Thẩm phán quốc tế. Sự đa dạng này giúp tăng cường tính tin cậy của Tòa án "trong mắt" nhà đầu tư và các tổ chức tài chính quốc tế, đồng thời tạo sự cân bằng giữa hiểu biết hệ thống pháp luật trong nước với kinh nghiệm quốc tế.

Do đó, đề nghị khoản 1 Điều 9 của dự thảo Luật cần phân loại Thẩm phán không chỉ theo quốc tịch mà theo chức năng, bao gồm Thẩm phán chuyên chách, Thẩm phán quốc tế và Thẩm phán kiêm nhiệm là các chuyên gia cao cấp.

Đại biểu nhận thấy, cách phân nhóm này phù hợp với mô hình của Singapore - nơi Thẩm phán được chia thành Thẩm phán Tòa thượng thẩm, Thẩm phán quốc tế và Thẩm phán chuyên gia xử lý vụ việc đặc thù. Theo đó, đại biểu đề nghị điều chỉnh bổ sung, cập nhật khoản 1 Điều 9 như sau: “Thẩm phán Tòa án chuyên biệt bao gồm Thẩm phán quốc tế:

a. Thẩm phán quốc tế là người nước ngoài đáp ứng tiêu chuẩn quy định tại khoản 2 Điều này;

b. Thẩm phán chuyên trách là công dân Việt Nam đáp ứng tiêu chuẩn quy định tại điểm b khoản 3 Điều này;

c. Thẩm phán kiêm nhiệm là công dân Việt Nam hoặc người nước ngoài đáp ứng tiêu chuẩn tương ứng quy định tại khoản 2 và điểm a khoản 3 Điều này được bổ nhiệm để thực hiện nhiệm vụ xét xử theo vụ việc”.

Dự thảo Luật cũng cần thể hiện rõ vai trò của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao trong khâu thẩm định tiêu chuẩn, đề xuất danh sách Thẩm phán để Chủ tịch nước bổ nhiệm. Đại biểu Thạch Phước Bình đề nghị sửa đổi, bổ sung một khoản như sau: “Thẩm phán do Chủ tịch nước bổ nhiệm trên cơ sở đề nghị của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, nhiệm kỳ của Thẩm phán là 5 năm và có thể được bổ nhiệm lại, Thẩm phán không được đại diện bào chữa cho đương sự tại Tòa án chuyên biệt”.

Giải trình trước Quốc hội về nội dung này, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Văn Quảng cho biết sẽ tiếp thu các ý kiến, phối hợp với Cơ quan thẩm tra để xem xét trong quá trình chỉnh lý dự thảo Luật. Về việc xác định tiêu chí Thẩm phán là người nước ngoài, đề nghị Quốc hội cho phép Chánh án Tòa án nhân dân tối cao chịu trách nhiệm xây dựng Bộ tiêu chí để lựa chọn Thẩm phán trước khi trình Chủ tịch nước bổ nhiệm.

Ngày 5/12, Quốc hội biểu quyết thông qua 3 dự án luật liên quan đến lĩnh vực tư pháp