Cuộc chiến chống biến đổi khí hậu: Những kỳ vọng dang dở tại COP30

Từ nguy cơ đổ vỡ do những tranh cãi liên quan đến nhiên liệu hóa thạch, COP30 kết thúc bằng một bản thỏa thuận mang tính nhượng bộ, ghi nhận một số bước tiến về tài chính thích ứng và thúc đẩy chuyển đổi công bằng, nhưng đồng thời bộc lộ rõ giới hạn của hợp tác khí hậu quốc tế hiện nay.

Dù mở ra tiến triển về nguồn lực cho các quốc gia đang phát triển và đưa vấn đề chuyển đổi công bằng vào thảo luận chính thức, hội nghị vẫn khiến nhiều nước thất vọng khi né tránh một cam kết rõ ràng về loại bỏ nhiên liệu hóa thạch và không xác lập lộ trình chấm dứt phá rừng Amazon.

Bởi vậy, COP30 trở thành phép thử lớn đối với cơ chế hợp tác đa phương trong bối cảnh thế giới đang thay đổi nhanh chóng và buộc phải giữ vững mục tiêu 1,5°C trước nguy cơ thời gian không còn nhiều.

Một trong những kết quả đáng chú ý của COP30 là các quốc gia đang phát triển đạt được một phần mục tiêu kêu gọi tăng gấp ba nguồn tài chính hỗ trợ từ các nền kinh tế giàu nhằm ứng phó với tác động ngày càng dữ dội của biến đổi khí hậu, từ nước biển dâng, nắng nóng kỷ lục đến hạn hán, lũ quét và thiên tai cực đoan.

Theo tiến trình đã nhất trí tại COP29, mục tiêu tăng tổng nguồn lực khí hậu từ 300 tỷ USD/năm lên 1.300 tỷ USD vào năm 2035 tiếp tục được duy trì. Tuy nhiên, khoản 120 tỷ USD/năm dành riêng cho thích ứng – vốn được các nước nghèo đề xuất đạt vào năm 2030, nay bị lùi đến năm 2035.

Cố vấn Avinash Persaud của Chủ tịch Ngân hàng Phát triển liên Mỹ đánh giá đây là “bước tiến quan trọng,” nhưng vẫn lo ngại thế giới chưa đáp ứng được yêu cầu cấp bách về giải ngân cho những quốc gia đang chịu tổn thất nghiêm trọng.

Nhà hoạt động Brandon Wu từ tổ chức Action Aid (Anh) cảnh báo rằng “10 năm là khoảng thời gian không tưởng” đối với các cộng đồng đang phải đối diện trực tiếp với nguy hiểm cận kề.

Bản thỏa thuận cũng để lại khoảng trống lớn khi chỉ đề xuất mức 120 tỷ USD/năm, thấp hơn nhiều so với con số tối thiểu 360 tỷ USD mà các nước đang phát triển cho là cần thiết. Thiếu hụt nguồn lực khiến các quốc gia đang gồng mình trước thiên tai tiếp tục chịu sức ép tài chính nặng nề.

Điểm sáng tiếp theo tại COP30 là việc thông qua cơ chế chuyển đổi công bằng (JTM), nhằm bảo đảm quá trình dịch chuyển sang nền kinh tế xanh diễn ra minh bạch và công bằng, bảo vệ quyền lợi của người lao động, phụ nữ và các cộng đồng bản địa. Cơ chế này tạo tiền đề để tiếp tục thảo luận sâu hơn về hỗ trợ tài chính, chính sách và tháo gỡ rào cản trong chuyển đổi năng lượng.

Liên minh Hành động khí hậu quốc tế coi đây là “thành tựu quan trọng nhất của COP30,” và là một trong những kết quả nhấn mạnh yếu tố quyền con người rõ nét nhất trong lịch sử đàm phán khí hậu Liên hợp quốc. Việc đặt công bằng xã hội làm trọng tâm được xem là điều kiện tiên quyết để nâng cao khả năng thực hiện các mục tiêu khí hậu toàn cầu.

Tuy nhiên, những điểm trừ tại COP30 cũng rất dễ nhận thấy. Đáng thất vọng nhất là hội nghị không đưa ra được cam kết chung về lộ trình loại bỏ nhiên liệu hóa thạch một cách công bằng và có hỗ trợ tài chính dù than, dầu và khí đốt chính là nguồn gốc của cuộc khủng hoảng khí hậu hiện nay.

Tranh luận căng thẳng giữa Liên minh châu Âu và Nhóm các nước Arập kéo dài suốt đêm khiến tiến trình tưởng chừng rơi vào bế tắc, buộc các đoàn phải đàm phán xuyên đêm để đạt được thỏa hiệp tối thiểu.

Một thất vọng khác, đặc biệt đáng chú ý khi COP30 được tổ chức tại Belém, trung tâm vùng Amazon và còn được gọi là “COP của rừng mưa” là việc hội nghị không đạt thỏa thuận về lộ trình chấm dứt phá rừng. Kế hoạch hành động do Brazil đề xuất bị loại khỏi văn kiện cuối vì gắn quá chặt với lộ trình chuyển đổi nhiên liệu hóa thạch. Dù vậy, nước chủ nhà vẫn tạo dấu ấn khi công bố Quỹ Tropical Forest Forever Facility (TFFF) trị giá nhiều tỷ USD để hỗ trợ các quốc gia duy trì diện tích rừng nguyên sinh.

Tiến sỹ Fernando Barrio (Đại học Queen Mary London) đánh giá: “TFFF phản ánh sự công nhận ngày càng rõ rằng bảo vệ khí hậu và rừng là không thể tách rời. Đây là tín hiệu chính trị quan trọng, bởi không có con đường nào để kiềm chế nhiệt độ tăng dưới 1,5°C nếu không chấm dứt phá rừng trong thập niên này.”

Chủ tịch COP30 André Corrêa do Lago cho biết sẽ ban hành văn bản tách biệt về nhiên liệu hóa thạch và bảo vệ rừng; lộ trình chuyển đổi khỏi nhiên liệu hóa thạch sẽ tiếp tục tồn tại dưới dạng tự nguyện và được hợp nhất vào sáng kiến do Colombia khởi xướng với sự ủng hộ của khoảng 90 quốc gia, hướng tới một hội nghị cấp cao vào tháng 4/2026.

Theo Patricia Fuller, Chủ tịch kiêm Giám đốc điều hành IISD, điều này cho thấy các quốc gia có “tham vọng mạnh” vẫn chủ động hợp tác thúc đẩy quá trình chuyển đổi năng lượng, ngay cả khi thực hiện ngoài khuôn khổ COP30.

Trong khi mục tiêu cốt lõi của Hiệp định Paris, khống chế mức tăng nhiệt toàn cầu dưới 1,5°C tiếp tục được tái khẳng định, nhiều nước dễ bị tổn thương cho rằng tiến triển vẫn chưa đạt kỳ vọng. Các đóng góp quốc gia tự xác định (NDC) cập nhật hiện vẫn chưa đủ để bảo đảm mục tiêu 1,5°C, buộc COP30 phải thông qua chương trình “gia tốc” nhằm xử lý khoảng thiếu hụt.

Dù không tạo ra bước ngoặt mang tính lịch sử, COP30 vẫn được giới quan sát đánh giá là bước tiến phù hợp trong bối cảnh địa chính trị thế giới còn nhiều phân cực.

Chuyên gia kỳ cựu Jennifer Morgan – cựu đặc phái viên khí hậu Đức cho rằng kết quả tại Belém “vẫn là tiến bộ đáng kể,” phản ánh tinh thần của Hiệp định Paris vẫn đang phát huy tác dụng. Ủy viên khí hậu EU Wopke Hoekstra và chuyên gia Mohamed Adow (Power Shift Africa) đều cho rằng COP30 “đi đúng hướng,” dù tốc độ còn chậm.

Tổng Thư ký Công ước khung Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu Simon Stiell tổng kết: Bất chấp những căng thẳng và khác biệt quan điểm, COP30 cho thấy hợp tác khí hậu “vẫn tồn tại và đang hoạt động mạnh mẽ,” giúp thế giới duy trì cuộc chiến bảo vệ hành tinh.

Ông khẳng định: “Chúng ta chưa giành chiến thắng trong cuộc chiến khí hậu, nhưng chúng ta vẫn đang chiến đấu.”

Tại Belém, các quốc gia đã lựa chọn đoàn kết, dựa vào khoa học và lý trí kinh tế – một tín hiệu cho thấy nỗ lực ứng phó với khủng hoảng khí hậu tuy chưa đủ nhanh, nhưng đang tiến về phía trước một cách kiên định.

COP30: Liên hợp quốc khẳng định niềm tin vào hợp tác toàn cầu chống biến đổi khí hậu