Hiểu đúng về dự thảo quy định về tiêu chuẩn và kiểm định khí thải mới cho ô tô, xe máy

Hai dự thảo quy định về tiêu chuẩn và kiểm định khí thải - một cho xe ô tô lưu hành, một cho xe máy hiện đang được Bộ Nông nghiệp và Môi trường đưa ra lấy ý kiến trước khi trình Chính phủ chính thức ban hành ngay trong năm nay.

Theo đó, dự thảo đưa ra quy chuẩn khí thải với xe ô tô lưu hành sẽ gồm 5 mức (các mức từ 1 - 5) quy định tại Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia (QCVN) về khí thải ô tô lưu hành ở Việt Nam.

Điều được quan tâm nhất tại dự thảo là lộ trình áp dụng quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải ô tô đang lưu hành. Cụ thể, ô tô có năm sản xuất trước năm 1999 áp dụng mức 1. Còn với ô tô có năm sản xuất từ 1999 áp dụng mức 2.

Ô tô lắp động cơ cháy cưỡng bức (động cơ xăng) và ô tô lắp động cơ cháy do nén (động cơ diesel) có năm sản xuất từ 2017 áp dụng mức 3 từ 1/1/2026.

Với xe có năm sản xuất từ 2022 áp dụng mức 4 từ ngày 1/1/2026 và mức 5 từ 1/1/2028.

Đáng chú ý, ô tô có đăng ký biển số tại Hà Nội và TP.HCM, thời gian áp dụng mức cao hơn sẽ sớm hơn. Đối với ô tô sản xuất từ năm 2017 áp dụng mức 4 tại Hà Nội và TP.HCM kể từ ngày 1/1/2026, các tỉnh khác được đề xuất chỉ yêu cầu mức 3 trong cùng thời điểm. Có thể điều này đã khiến một số người hiểu nhầm rằng: Hà Nội và TP.HCM cấm ô tô sản xuất trước năm 2017 lưu hành trên địa bàn.

Như vậy, Hà Nội và TP.HCM chỉ áp dụng tiêu chuẩn khí thải nghiêm ngặt và chặt chẽ hơn các tỉnh, thành phố khác. Dự thảo không đề cập tới việc cấm xe lưu hành theo năm sản xuất, mà chỉ quy định tiêu chuẩn khí thải phải đáp ứng tùy vào năm sản xuất và phân vùng. Từ năm 2026 các xe có đăng ký và lưu hành ở hai thành phố này phải đáp ứng tiêu chuẩn khí thải sớm và cao hơn các địa phương khác.

Đối với ô tô có đăng ký biển số của Hà Nội và TP.HCM lắp động cơ cháy cưỡng bức và ô tô lắp động cơ cháy do nén có năm sản xuất từ 2022 áp dụng mức 5 từ ngày 1/1/2027. Sớm hơn 1 năm so với các địa phương khác.

Điều này có thể hiểu, các xe có biển số Hà Nội và TP.HCM khi đăng kiểm có thể sẽ phải đáp ứng mức khí thải ở tiêu chuẩn cao và sớm hơn so với các địa phương khác nhằm sớm giảm thiểu tình trạng ô nhiễm môi trường đang ở mức trầm trọng trong các thành phố lớn khi lượng phương phương tiện và mật độ lưu thông dày đặc như hiện nay. Ô tô đang lưu hành kể cả năm 2016, 2017 khi đáp ứng quy chuẩn kỹ thuật về khí thải theo lộ trình là có thể sử dụng bình thường.

Với xe máy, lộ trình được thiết kế theo ba giai đoạn: Từ 1/1/2027 áp dụng tại Hà Nội và TP.HCM, từ 2028 mở rộng sang Hải Phòng, Đà Nẵng, Cần Thơ và Huế, và từ 2030 triển khai trên cả nước. Việc kiểm định khí thải xe máy, nếu được thực thi theo tiến độ này, sẽ tác động đến hơn 75 triệu xe đang lưu hành, trong đó một lượng không nhỏ là xe sử dụng động cơ xăng cũ kỹ, không đạt chuẩn phát thải.

Hiện tại bộ tiêu chuẩn khí thải phổ biến và có ảnh hưởng sâu rộng nhất chính là EURO, do Liên minh châu Âu khởi xướng từ năm 1992. Mỗi cấp độ EURO (từ EURO 1 đến EURO 6d hiện nay) là một lần siết chặt giới hạn phát thải của các khí độc hại như NOx (nitơ oxit), HC (hydrocarbon), CO (carbon monoxide) và PM (bụi mịn). Ví dụ, tiêu chuẩn EURO 6 giới hạn NOx chỉ còn 0,08g/km với xe diesel, một mức cực kỳ khắt khe so với các thế hệ trước.

Việt Nam hiện nay đang dựa trên bộ tiêu chuẩn này. Cụ thể, từ năm 2017, ô tô sản xuất mới phải đạt tối thiểu EURO 4, và từ năm 2022, xe chạy dầu diesel buộc đạt EURO 5.

Với xe máy, chuẩn khí thải EURO 2 được áp dụng từ 2007; EURO 3 đã được áp dụng từ năm 2017. Tuy nhiên, các xe đang lưu hành, đặc biệt là xe máy cũ, gần như chưa bị ràng buộc bởi bất kỳ yêu cầu kiểm định khí thải nào. Điều này khiến khối lượng khí thải thực tế trong môi trường đô thị vẫn ở mức rất đáng lo ngại.

Ông Lê Hoài Nam, Phó Cục trưởng Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết: “Cần hiểu rõ là các phương tiện sản xuất trước năm 2017 vẫn có thể tham gia giao thông tại Hà Nội và TP.HCM, với điều kiện đáp ứng được mức quy chuẩn phù hợp là mức 1 hoặc mức 2 do giới hạn công nghệ động cơ của xe trong giai đoạn này. Trong thời gian tới, Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ tiếp tục nghiên cứu và đề xuất lên Thủ tướng và Chính phủ các biện pháp cụ thể để kiểm soát khí thải từ phương tiện giao thông cũ, góp phần cải thiện chất lượng không khí tại Hà Nội, TP.HCM và các đô thị lớn khác".

Có nghĩa, một chiếc xe sản xuất năm 1996 mà khi kiểm định đáp ứng tiêu chuẩn khí thải ở mức 1 thì vẫn có thể được lưu hành, kể cả di chuyển ở Hà Nội hay TP.HCM. Trừ trường hợp Hà Nội và TP.HCM có những quy định áp dụng riêng đối với những xe sản xuất vào năm này.