Nghệ An: "Nút thắt" khiến việc phân loại rác tại nguồn vẫn chưa hiệu quả

Ngày 28/10, Quốc hội thảo luận tại Hội trường Diên Hồng về kết quả giám sát chuyên đề “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường 2020 có hiệu lực”. Phiên họp do Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn chủ trì, Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan điều hành, với sự tham dự của đoàn đại biểu Nghệ An do đồng chí Võ Thị Minh Sinh, Phó Bí thư Tỉnh ủy, Trưởng đoàn, dẫn đầu.

Phát biểu tại phiên thảo luận, đại biểu Trần Nhật Minh (Đoàn Nghệ An) đánh giá cao những nhận định của Đoàn giám sát Quốc hội nhưng nhấn mạnh một số vấn đề nổi bật liên quan đến thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt, lĩnh vực đang được xã hội quan tâm. Theo số liệu năm 2024 của Cục môi trường, trung bình mỗi ngày cả nước phát sinh trên 69.400 tấn rác thải sinh hoạt, trong đó khoảng 63% vẫn được xử lý bằng phương pháp chôn lấp, phần lớn không hợp vệ sinh. Nhiều bãi rác đã ngừng hoạt động nhưng chưa được đóng cửa và phục hồi môi trường theo quy định.

Đặc biệt, việc phân loại rác tại nguồn, giải pháp căn cơ để hình thành nền kinh tế tuần hoàn, vẫn “giậm chân tại chỗ”. Chỉ 34/63 địa phương thực hiện phân loại rác tại nguồn, chủ yếu quy mô nhỏ, thí điểm, chưa nhân rộng. 33 địa phương chưa ban hành quy định hướng dẫn, 59 địa phương chưa có định mức kinh tế kỹ thuật, 58 địa phương chưa có giá dịch vụ thu gom, vận chuyển, xử lý rác.

Nguyên nhân, theo đại biểu Trần Nhật Minh, không chỉ do hạ tầng kỹ thuật còn hạn chế, mà còn xuất phát từ thói quen xã hội lâu đời. Nhiều thế hệ người dân quen bỏ chung rác trong túi nylon rồi giao cho công nhân vệ sinh mang đi, chưa thấy lợi ích trực tiếp từ việc phân loại. Hệ thống thu gom chưa đồng bộ cũng khiến người dân ngại thay đổi.

Công tác tuyên truyền, giáo dục nhận thức tuy đã được triển khai nhưng còn dàn trải, hiệu quả thấp. Nhiều người dân chưa hiểu rõ cách phân loại, chưa thấy mục tiêu của việc phân loại khi hệ thống thu gom chưa hoàn chỉnh. Một số chiến dịch truyền thông còn dừng ở khẩu hiệu, thiếu tính thực tiễn, chưa tạo chuyển biến hành vi rõ rệt.

Đại biểu Trần Nhật Minh nhấn mạnh cần đầu tư hạ tầng đồng bộ, có hệ thống thu gom, vận chuyển, xử lý riêng biệt cho từng loại rác. Các nhà máy tái chế, xử lý rác hữu cơ và rác thải nguy hại cần được triển khai tương ứng. Đồng thời, phải nâng cao nhận thức người dân, giúp họ thấy rõ lợi ích từ việc phân loại: giảm ô nhiễm, tiết kiệm tài nguyên, giảm chi phí xử lý.

Điểm mới của Luật Bảo vệ môi trường 2020 là áp dụng nguyên tắc “Người gây ô nhiễm phải trả tiền”. Một chính sách khả thi là thu phí theo khối lượng rác, thay vì đồng đều theo hộ gia đình. Ai xả nhiều rác phải trả nhiều tiền hơn, từ đó có động lực phân loại, giảm thiểu rác từ đầu, đồng thời khuyến khích tái sử dụng và tiêu dùng bền vững.

Cơ chế giám sát, chế tài xử lý cũng được đại biểu đánh giá là yếu tố quyết định tính nghiêm minh. Thiếu kiểm tra, nhắc nhở, xử lý nghiêm thì người dân khó tuân thủ. Tuy nhiên, lộ trình triển khai phải phù hợp điều kiện từng địa phương, không áp dụng chung một mô hình cho tất cả. Đô thị và nông thôn, vùng đông dân hay thưa dân đều cần xây dựng lộ trình từng bước, hướng dẫn kỹ thuật cụ thể, ưu tiên triển khai tại đô thị lớn trước rồi mở rộng ra nông thôn.

Đại biểu Trần Nhật Minh cũng nhấn mạnh trách nhiệm của nhà sản xuất trong quản lý rác thải, đặc biệt là bao bì, sản phẩm nhựa. Chính sách “trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất” (EPR) cần được thực thi mạnh mẽ, buộc doanh nghiệp tham gia tài trợ, tổ chức thu hồi và tái chế rác từ sản phẩm của mình. Mô hình thu hồi bao bì tại siêu thị, cửa hàng tiện lợi, kết hợp ưu đãi cho người tiêu dùng mang sản phẩm đã qua sử dụng đổi mới là hướng đi cần khuyến khích và nhân rộng.

Theo đại biểu Trần Nhật Minh, chỉ khi hạ tầng đồng bộ, chính sách đủ mạnh, ý thức người dân được nâng cao, cùng với sự giám sát chặt chẽ, việc phân loại rác tại nguồn mới thực sự đi vào cuộc sống, giảm áp lực cho khâu xử lý, hướng tới phát triển bền vững, xây dựng môi trường sống xanh - sạch - đẹp.

Nghệ An: Triển khai đồng bộ các giải pháp khắc phục hậu quả thiên tai