Phân loại rác tại nguồn ở Nghệ An: Hơn 8 tháng triển khai, vẫn còn nhiều lực cản

Những kết quả bước đầu

Theo Luật Bảo vệ môi trường 2020, quy định phân loại rác thải sinh hoạt tại nguồn sẽ chính thức có hiệu lực từ ngày 1/1/2025. Tuy nhiên, ngay từ giữa năm 2021, TP Vinh (cũ), tỉnh Nghệ An đã ban hành Đề án “Phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn giai đoạn 2021–2025” và đầu năm 2025 đã triển khai thí điểm ở một số xã, phường.

Phân loại rác tại nguồn: 8 tháng nhìn lại, nhiều kỳ vọng vẫn dang dở

Tại phường Trường Thi (TP Vinh cũ), Hội Liên hiệp Phụ nữ phường đã gắn việc phân loại rác với phong trào “Tổ phụ nữ 5 không, 3 sạch”, triển khai cho 50 hộ thuộc các tổ 1, 3 và 4 đường Nguyễn Xí (Chi hội khối 13). Các hộ đã bước đầu phân loại rác hữu cơ để ủ phân bón, rác tái chế để bán gây quỹ, còn lại đem chôn lấp.

Tương tự, Hội LHPN phường Hưng Đông cũng thí điểm mô hình này. Nhiều hộ đã có thói quen phân loại rác: rác hữu cơ làm thức ăn chăn nuôi, chôn lấp ủ phân bón; rác nhựa bán phế liệu tăng thêm thu nhập. Tuy nhiên, việc triển khai toàn thành phố chưa đồng bộ, nhiều hộ vẫn chưa thực hiện.

Tại xã Nghi Lộc (xã trung tâm của huyện Nghi Lộc cũ), dù chính quyền tổ chức nhiều hoạt động tuyên truyền, vận động, kết quả chưa như mong muốn. Ông Nguyễn Đức Kiên – Phó Chủ tịch UBND xã thẳng thắn nhìn nhận: “Việc triển khai ở giai đoạn đầu còn gặp nhiều khó khăn, thiếu đồng bộ giữa các cấp, cùng với đó là hạn chế về trang thiết bị vận chuyển chuyên dụng. Những yếu tố này ảnh hưởng không nhỏ đến hiệu quả mô hình phân loại rác tại nguồn ở địa phương”.

Ở xã Tân Phú (huyện Tân Kỳ cũ), ông Vy Văn Quang – Chủ tịch UBND xã cho biết: “Chính quyền đã ban hành quy định và tuyên truyền, vận động người dân thực hiện phân loại rác tại nguồn. Tuy nhiên, việc này đến nay chưa mang lại hiệu quả. Nguyên nhân chủ yếu là thiếu phương tiện chuyên dụng để vận chuyển rác sau phân loại. Khi thu gom, nhiều loại rác bị trộn chung một chỗ. Bên cạnh đó, thói quen của người dân còn giữ nếp cũ, thường gộp tất cả rác thành một túi lớn để chờ đơn vị thu gom”.

Tại các địa bàn trung du, miền núi, phân loại rác vẫn là điều khá xa lạ. Bà Nguyễn Thị Ngọc, xã Nghĩa Đồng (huyện Tân Kỳ cũ) chia sẻ: “Chúng tôi có nghe qua nhưng thực tế thì chưa rõ làm như thế nào. Từ trước đến nay chúng tôi chỉ bỏ tất cả rác sinh hoạt vào bì xác rắn rồi một tuần họ (đơn vị thu gom rác) sẽ đến thu gom một lần”.

Mặc dù huyện Tân Kỳ (cũ) đã có nhà máy xử lý rác sau phân loại đi vào vận hành thử nghiệm, hiệu quả chưa cao. Lý do chính là người dân chưa thực hiện phân loại rác tại nguồn hoặc rác đã phân loại nhưng lại bị trộn chung khi thu gom, buộc công nhân nhà máy phải phân loại lại từ đầu.

Hiệu quả chưa cao, nguyên nhân do đâu?

Mỗi ngày, Nghệ An phát sinh gần 1.850 tấn rác sinh hoạt (khoảng 673.000 tấn/năm), trong đó 65% ở nông thôn, 35% ở đô thị. Năm 2025, toàn tỉnh thu gom được 92,4% rác sinh hoạt, nhưng phần lớn vẫn xử lý bằng chôn lấp hoặc đốt thủ công, tiềm ẩn nguy cơ ô nhiễm.

Khu liên hiệp xử lý chất thải rắn Nghi Yên – nơi tiếp nhận gần 800 tấn rác/ngày, tương đương một nửa lượng rác toàn tỉnh – hiện xử lý hoàn toàn bằng hình thức chôn lấp. Công suất và hạ tầng chưa đáp ứng nhu cầu.

Ông Phạm Hữu Thắng, Trưởng phòng Tổ chức – Hành chính Công ty CP Môi trường và Công trình đô thị Nghệ An, cho biết: “Phân loại rác tại nguồn trên địa bàn TP Vinh (cũ) từ đầu năm 2025 đã triển khai thí điểm quy mô nhỏ ở một số phường, xã nhưng thực tế chưa mang lại hiệu quả”.

Ông lý giải: “Hiện nay trên địa bàn tỉnh Nghệ An chưa có nhà máy sản xuất phân vi sinh và nhà máy đốt rác, cũng như chưa có hệ thống nhà máy xử lý rác thải độc hại. Các bãi tập kết rác chuyên dụng cũng chưa có nên sau khi thu gom, phân loại, tất cả đều chỉ xử lý bằng hình thức chôn lấp”.

Toàn TP Vinh (cũ) chỉ có 5 điểm tập kết rác tạm thời, đa phần không đáp ứng diện tích, hạ tầng và xe vận chuyển chuyên dụng. Vì vậy, rác đã phân loại vẫn bị gom chung để đưa về khu xử lý chôn lấp.

Ngoài ra, công tác tuyên truyền chưa sâu rộng, nhiều hộ dân chưa nắm được thông tin hoặc chưa có ý thức cao. Không ít gia đình cho biết dù đã phân loại nhưng rác lại bị công nhân thu gom trộn lẫn. Chị N.T. Hằng, cư dân phường Thành Vinh (phường Quang Trung cũ), chia sẻ: “Gia đình tôi đã thực hiện việc phân loại rác nhưng khi bỏ ra điểm tập kết, người thu gom lại đổ chung vào một chỗ. Như thế việc phân loại không có tác dụng gì hết, nên chúng tôi đã không phân loại nữa”.

Những đề xuất từ thực tiễn

Liên quan đến thực trạng này, đại diện Chi cục Bảo vệ môi trường Nghệ An nhấn mạnh, tỉnh ưu tiên thu hút đầu tư các nhà máy xử lý rác hiện đại, ứng dụng công nghệ tái chế, coi rác như nguồn tài nguyên. Đồng thời, cần sớm ban hành quy định giá dịch vụ thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải rắn sinh hoạt, cùng mức phí mà hộ gia đình phải chi trả, để khuyến khích người dân nghiêm túc thực hiện và tạo cơ sở pháp lý xử lý vi phạm.

Để công tác phân loại rác tại nguồn thực sự đi vào chiều sâu, Nghệ An cần sự vào cuộc quyết liệt, đồng bộ từ chính quyền và ngành chức năng, tránh tình trạng “làm cho có”. Bên cạnh đầu tư hạ tầng, phương tiện thu gom – xử lý, công tác tuyên truyền nâng cao ý thức người dân phải được duy trì thường xuyên. Chỉ khi phân loại rác trở thành hành động tự giác hàng ngày, mục tiêu biến rác thành tài nguyên, giảm ô nhiễm môi trường mới có thể trở thành hiện thực.