Thương mại điện tử xuyên biên giới: Trụ cột tăng trưởng mới của xuất khẩu Việt Nam

Ngày 18/12, tại Hà Nội, Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (VECOM) phối hợp với Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) và Kênh truyền hình Kinh tế – Tài chính VITV tổ chức Diễn đàn Thương mại điện tử xuyên biên giới 2025 (Vietnam Online Import Export Forum – VOIEF), với chủ đề “Đưa xuất khẩu trực tuyến thành điểm sáng của thương mại điện tử”.

Sự kiện diễn ra trong bối cảnh thương mại số toàn cầu tăng tốc mạnh mẽ, đặt ra yêu cầu cấp thiết về một chiến lược xuất khẩu mới dựa trên nền tảng số, công nghệ và hệ sinh thái hỗ trợ đồng bộ.

Động lực tăng trưởng của kinh tế số và xuất khẩu trực tuyến

Phát biểu tại diễn đàn, các cơ quan quản lý, hiệp hội và chuyên gia đều thống nhất nhận định: Thương mại điện tử xuyên biên giới không còn là kênh bổ trợ, mà đang từng bước trở thành trụ cột tăng trưởng mới của xuất khẩu Việt Nam, đặc biệt trong giai đoạn 2026–2030.

Theo bà Lại Việt Anh, Phó Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương), trong nhiều năm qua, thương mại điện tử luôn là một trong những động lực quan trọng, thậm chí là động lực mạnh nhất của kinh tế số Việt Nam. Bất chấp những khó khăn của bối cảnh kinh tế toàn cầu, năm 2025, thương mại điện tử Việt Nam vẫn duy trì tốc độ tăng trưởng trên 25%, đưa quy mô thị trường bán lẻ trực tuyến cán mốc 30–31 tỷ USD, chiếm khoảng 10% tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng cả nước.

Với kết quả này, Việt Nam tiếp tục nằm trong Top 10 quốc gia có tốc độ tăng trưởng thương mại điện tử nhanh nhất thế giới, đồng thời là một trong ba thị trường thương mại điện tử lớn nhất Đông Nam Á, sau Indonesia và Thái Lan.

Không chỉ phát triển mạnh ở thị trường nội địa, thương mại điện tử còn ghi nhận sự bứt phá rõ nét ở mảng xuất nhập khẩu trực tuyến. Theo Báo cáo xuất nhập khẩu 2024, tổng giá trị xuất nhập khẩu qua thương mại điện tử đạt 4,1 tỷ USD, trong đó xuất khẩu đạt 1,7 tỷ USD. Sang năm 2025, xuất khẩu qua kênh này ước tăng 18%, đạt khoảng 2 tỷ USD, đưa tổng kim ngạch xuất nhập khẩu qua thương mại điện tử lên 4,45 tỷ USD.

Những con số này cho thấy thương mại điện tử xuyên biên giới đang dần trở thành một cấu phần thực chất của hoạt động xuất nhập khẩu, thay vì chỉ mang tính thử nghiệm hay phong trào.

Xuất khẩu trực tuyến – từ kênh hỗ trợ đến trụ cột tăng trưởng

Theo ông Bùi Trung Kiên, Phó Chủ tịch Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam, trong giai đoạn phát triển mới, xuất khẩu trực tuyến cần được xác định là trụ cột tăng trưởng, góp phần nâng cao giá trị hàng hóa Việt Nam, mở rộng thị trường và tăng khả năng chống chịu của doanh nghiệp trước những biến động toàn cầu.

Thực tiễn cho thấy, thương mại điện tử xuyên biên giới đang mở ra cơ hội rất lớn cho doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ. Thông qua các nền tảng số, doanh nghiệp có thể tiếp cận trực tiếp người tiêu dùng quốc tế, rút ngắn chuỗi trung gian, giảm chi phí và nhanh chóng thử nghiệm, điều chỉnh sản phẩm trên nhiều thị trường – điều vốn rất khó thực hiện bằng phương thức xuất khẩu truyền thống.

Ngay từ năm 2015, VECOM đã triển khai nhiều hoạt động thúc đẩy thương mại điện tử xuyên biên giới. Từ năm 2017 đến nay, Hiệp hội liên tục tổ chức các Diễn đàn Thương mại điện tử xuyên biên giới với những chủ đề mang tính thời sự cao, đồng thời thành lập Liên minh Hỗ trợ Xuất khẩu Trực tuyến, hướng tới xây dựng một hệ sinh thái hỗ trợ toàn diện cho doanh nghiệp Việt Nam.

“Năm 2025 là năm bản lề đối với xuất khẩu trực tuyến, đánh dấu sự chuyển dịch từ giai đoạn khởi động sang giai đoạn phát triển mới – giai đoạn cất cánh,” ông Bùi Trung Kiên nhận định.

Chiến lược xuất nhập khẩu và vai trò ngày càng rõ nét của kênh số

Đặt thương mại điện tử xuyên biên giới trong tổng thể chiến lược phát triển quốc gia, ông Trần Thanh Hải, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), cho rằng Việt Nam đang bước vào một giai đoạn chuyển dịch quan trọng trong tư duy phát triển xuất nhập khẩu.

Năm 2025, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam đạt khoảng 920 tỷ USD, mức cao kỷ lục từ trước đến nay. Tuy nhiên, theo ông Hải, chiến lược phát triển không thể chỉ nhìn vào quy mô, mà phải hướng đến tính bền vững, cân đối thị trường và khả năng chống chịu trước các cú sốc bên ngoài.

Hiện nay, Hoa Kỳ chiếm khoảng một phần ba kim ngạch xuất khẩu, trong khi 40% kim ngạch nhập khẩu đến từ Trung Quốc, chủ yếu là nguyên phụ liệu và linh kiện phục vụ sản xuất. Sự phụ thuộc này mang lại lợi ích ngắn hạn nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro trong bối cảnh bất ổn địa chính trị và thay đổi chính sách thương mại.

Chiến lược đến năm 2030 đặt mục tiêu chuyển dịch cơ cấu xuất khẩu theo chiều sâu, nâng cao giá trị gia tăng, đồng thời mở rộng sang các thị trường tiềm năng như Nam Á, Trung Đông, châu Phi và Mỹ Latinh. Với nông, lâm, thủy sản – các mặt hàng thế mạnh như gạo, cà phê, hồ tiêu, rau quả – yêu cầu đặt ra là chuyển từ xuất khẩu thô sang bán hàng trực tiếp, xây dựng thương hiệu.

Trong bối cảnh đó, thương mại điện tử xuyên biên giới được xem là công cụ quan trọng để doanh nghiệp chuyển từ gia công sang D2C, từng bước xây dựng thương hiệu Việt trên thị trường quốc tế.

Thể chế, logistics và niềm tin thị trường – những “điểm nghẽn” cần tháo gỡ

Bên cạnh cơ hội, các diễn giả cũng chỉ ra hàng loạt thách thức đối với thương mại điện tử xuyên biên giới, từ khuôn khổ pháp lý, thủ tục biên giới, thuế, thanh toán, logistics, tiêu chuẩn thị trường, cho tới năng lực vận hành và xây dựng thương hiệu.

Trong đó, logistics được xác định là mắt xích then chốt. Đặc thù của thương mại điện tử xuyên biên giới là đơn hàng nhỏ lẻ, số lượng lớn, đòi hỏi quy trình thông quan nhanh, chi phí hợp lý và sự phối hợp chặt chẽ giữa các khâu first mile – middle mile – last mile. Đồng thời, logistics ngược (đổi trả, thu hồi, tái chế) ngày càng trở thành yêu cầu bắt buộc, nhất là với các thị trường khó tính như EU, Nhật Bản, Úc.

Từ góc độ quản lý, bà Lại Việt Anh cho biết năm 2025 đánh dấu bước chuyển quan trọng về thể chế, khi Bộ Công Thương hoàn thiện Kế hoạch tổng thể phát triển thương mại điện tử giai đoạn 2026–2030 và đặc biệt là Luật Thương mại điện tử – bộ luật đầu tiên điều chỉnh toàn diện lĩnh vực này, được Quốc hội thông qua ngày 10/12.

Hai văn bản này tạo nền móng chính sách và pháp lý cho thương mại điện tử phát triển lành mạnh, minh bạch và an toàn hơn, trong đó xác định rõ vai trò chiến lược của thương mại điện tử xuyên biên giới.

“Nếu tiếp tục hoàn thiện thể chế, nâng cao chất lượng sản phẩm, dữ liệu và thúc đẩy chuẩn hóa xanh, thương mại điện tử xuyên biên giới sẽ còn rất nhiều dư địa để bứt phá,” bà Lại Việt Anh nhấn mạnh.

Trong bức tranh kinh tế số đang hình thành, thương mại điện tử xuyên biên giới không chỉ là kênh bán hàng mới, mà đang trở thành con đường chiến lược để hàng hóa Việt Nam đi xa hơn, bền vững hơn, từng bước khẳng định vị thế trên bản đồ thương mại toàn cầu bằng sức mạnh của công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Thương mại điện tử: Động lực tăng trưởng và chuyển đổi số doanh nghiệp