Trong vài thập kỷ qua, dưới tác động của sự tăng trưởng kinh tế, nhu cầu du lịch toàn cầu và tiến bộ khoa học công nghệ, ngành du lịch đã phát triển mạnh mẽ. Tuy nhiên, sự phát triển này cũng gắn liền với các vấn đề môi trường, gây ra những áp lực không nhỏ tới cảnh quan, văn hóa, nhất là tại những điểm đến có sự phát triển “nóng”. Theo đánh giá của tạp chí khoa học Nature Climate Change, lượng khí thải carbon trong du lịch dự báo có thể đạt 6,5 tỷ tấn vào năm 2025 và chiếm khoảng 13% lượng khí thải nhà kính toàn cầu hiện nay. Cùng với đó, nhiều khảo sát cho thấy, du khách hiện nay rất quan tâm đến các tác động của du lịch, và một phần lớn du khách sẵn lòng chi trả thêm cho các hoạt động du lịch bền vững và mang lại lợi ích cho cộng đồng địa phương. Sự ra đời của các loại hình du lịch xanh hay du lịch bền vững cũng đã phản ánh nhu cầu ngày càng cao về bảo vệ môi trường và duy trì tài nguyên cho các thế hệ tương lai.
Bên cạnh đó, sự thay đổi về khí hậu, ô nhiễm môi trường và đại dịch Covid-19 càng làm nổi bật sự cần thiết của việc thay đổi và thích nghi trong ngành du lịch. Sau đại dịch Covid-19, nhận thức về giá trị của môi trường và ý thức về tính bền vững đã gia tăng. Điều này đặt ra cơ hội để phát triển du lịch xanh, hướng tới Du lịch Net Zero ở Việt Nam và đáp ứng nhu cầu du lịch của khách hàng trong tình hình mới.
Du lịch Net Zero là gì?
Net Zero hay "Phát thải ròng bằng 0", là một mục tiêu môi trường nhằm giảm lượng phát thải khí nhà kính (như CO2, CH4, N2O) do con người gây ra xuống mức cân bằng với khả năng hấp thụ hoặc loại bỏ khí thải của Trái Đất, đến mức mà tổng lượng khí thải ròng được giảm xuống bằng không. Vấn đề này không chỉ đòi hỏi việc giảm thiểu phát thải từ các nguồn như giao thông, sản xuất công nghiệp và sản xuất điện năng, mà còn bao gồm việc tăng cường khả năng hấp thụ carbon thông qua các biện pháp như trồng rừng mới, bảo tồn rừng, công nghệ thu giữ và lưu trữ carbon.
Mục tiêu đạt được phát thải ròng bằng 0 nhằm giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu theo Thỏa thuận Paris, với hy vọng giữ mức tăng nhiệt độ toàn cầu dưới 2°C và nỗ lực hạn chế sự tăng nhiệt dưới mức 1.5°C so với mức trước thời kỳ công nghiệp. Để đạt được điều này, cả chính phủ, doanh nghiệp và cá nhân đều cần cam kết giảm phát thải và hỗ trợ các giải pháp cho khả năng hấp thụ carbon, tạo ra một nền kinh tế toàn cầu ít carbon hơn và bền vững hơn.
Theo PGS.TS Nguyễn Đức Thắng (Trưởng Khoa Du lịch - Trường Đại học Công nghệ Đông Á), có nhiều cách hiểu khác nhau về “du lịch Net Zero” tức “Net Zero Tourism”, nhưng về cơ bản, đó là loại hình du lịch mà các hoạt động trong nó không ảnh hưởng, không tác động hay quan trọng hơn là không gây tổn hại đến môi trường tự nhiên. Loại hình này phải hoàn toàn thân thiện với môi trường.
PGS.TS Nguyễn Đức Thắng lý giải: “Hai loại hình du lịch xanh và du lịch bền vững cũng hướng tới bảo vệ môi trường tự nhiên, môi trường có hệ sinh thái tốt, môi trường ít khí thải nhất có thể và hướng tới phát triển kinh tế xanh. Tuy nhiên, do đặc tính của “Du lịch Net Zero” nên loại hình này yêu cầu cao hơn, đó là 100% các hoạt động trong nó đều phải hoàn toàn thân thiện với môi trường, tức có lượng khí thải bằng 0”.
TS. Lê Thu Hương (Giảng viên bộ môn Quản trị du lịch và Truyền thông, Học viện Hành chính Quốc gia) cũng nhấn mạnh mục tiêu của du lịch Net Zero là đạt được mức phát thải khí nhà kính bằng 0, tức không gây tổn hại đến môi trường trong quá trình hoạt động. Trong đó, sử dụng các biện pháp giảm thiểu và bù đắp carbon, như sử dụng năng lượng tái tạo, giảm thiểu rác thải và khôi phục tự nhiên…
Còn theo ThS. NCS Lê Văn Viễn (Phó trưởng bộ môn Quản trị Du lịch Khách sạn, Trưởng Đại học Tài nguyên Môi trường), trong du lịch Net Zero, các doanh nghiệp du lịch và lữ hành sẽ được trao vị trí đặc biệt quan trọng để thực hiện các hành động tích cực nhằm bảo tồn, khôi phục sự nguyên vẹn của thiên nhiên. Đồng thời, thông qua các giải pháp lấy tự nhiên làm cốt lõi và giảm sự phát thải khí carbon để đạt được mục tiêu “Net Zero” trong ngành du lịch. Bên cạnh đó, ThS. NCS Lê Văn Viễn cũng chỉ ra, phát triển du lịch Zero sẽ tác động vào ba khía cạnh chính bao gồm: Khí hậu, kinh tế và xã hội. Cụ thể, du lịch Net Zero giúp ngăn chặn sự gia tăng nhiệt độ toàn cầu, bảo vệ môi trường và hệ sinh thái; tạo ra cơ hội cho phát triển kinh tế xanh, bền vững. Cùng với đó, giúp cải thiện chất lượng cuộc sống của con người, giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu đến sức khỏe và đời sống.
Nhiều tiềm năng phát triển
Việt Nam là đất nước có tiềm năng lớn trong việc phát triển du lịch với nguồn tài nguyên phong phú và đa dạng, có nhiều danh lam thắng cảnh đẹp cùng các di tích lịch sử. Nước ta có bờ biển dài 3.260 km, với 125 bãi tắm biển, trong đó hầu hết là các bãi tắm đẹp và thuận lợi cho khai thác du lịch. Bên cạnh đó, nước ta còn có cả kho tàng di sản văn hóa phi vật thể với 191 di sản thuộc cả 7 loại hình di sản văn hóa phi vật thể của các dân tộc sinh sống trên mọi miền đất nước được đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Mặt khác, Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng lớn của biến đổi khí hậu và nước biển dâng. Do vậy, phát triển du lịch xanh hướng đến Du lịch Net Zero là điều cần thiết nhằm góp phần phát triển một nền kinh tế xanh, bền vững.
Tổ chức Du lịch Thế giới UNWTO cũng đánh giá khu vực Đông Nam Á sẽ trở thành khu vực thu hút khách quốc tế lớn thứ 4 trên thế giới và Việt Nam là một trong 10 quốc gia có tốc độ tăng trưởng du lịch nhanh nhất.
Nhận thức rõ được tiềm năng và vai trò của du lịch xanh, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 16/1/2017, khẳng định phát triển du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, trong đó có phát triển du lịch bền vững; bảo tồn và phát huy các di sản văn hóa và các giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc; bảo vệ môi trường và thiên nhiên; giải quyết tốt vấn đề lao động, việc làm và an sinh xã hội; bảo đảm quốc phòng, an ninh, trật tự an toàn xã hội.
Ngày 22/7/2022, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 882/QĐ-TTg về Kế hoạch hành động quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021-2030. Theo đó, đối với lĩnh vực du lịch, Thủ tướng Chính phủ giao Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch chủ trì 2 nhóm nhiệm vụ là “Hoàn thiện thể chế, chính sách quản lý phát triển du lịch theo hướng tăng trưởng xanh và bền vững” và Ưu tiên phát triển các loại hình du lịch theo hướng tăng trưởng xanh (du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng, du lịch nông nghiệp và nông thôn, du lịch nghỉ dưỡng biển, đảo gắn với phát triển kinh tế biển xanh...
Chiến lược phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 cũng xác định: “Phát triển du lịch bền vững gắn với đảm bảo quốc phòng, an ninh, trật tự an toàn xã hội; bảo tồn, phát huy tối ưu các giá trị di sản văn hóa, lịch sử và tài nguyên thiên nhiên, đặc biệt coi trọng bảo vệ môi trường và đa dạng sinh học, ứng phó hiệu quả với biến đổi khí hậu”.
Từ chiến lược, chính sách phát triển du lịch của Đảng và Nhà nước, có thể thấy, việc phát triển du lịch xanh, du lịch bền vững được đặt ra như một nội dung chiến lược quan trọng của du lịch Việt Nam nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành du lịch. Bên cạnh đó, việc thúc đẩy phát triển du lịch xanh, du lịch bền vững đã trở thành tiền đề cho định hướng phát triển du lịch Net Zero tại Việt Nam.
Tại Hội nghị lần thứ 26 về biến đổi khí hậu của Liên hợp quốc (COP 26) năm 2021, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã đưa ra cam kết Net Zero cho Việt Nam vào năm 2050. Đây được coi là cam kết rất mạnh mẽ đối với một quốc gia đang phát triển dựa trên các nguồn nguyên liệu hóa thạch có lượng phát thải khí nhà kính tương đối lớn. Để đạt được những mục tiêu đó, ngoài nỗ lực điều hành vĩ mô của Chính phủ, là nỗ lực của cá nhân, doanh nghiệp và cần có sự góp sức lớn của truyền thông về môi trường du lịch, các mục tiêu Net Zero.
Trong Báo cáo "Nature Positive Travel & Tourism” (Du lịch tự nhiên tích cực) được thực hiện với sự phối hợp giữa WTTC (Hội đồng Du lịch và Lữ hành thế giới) với ANIMONDIAL (cố vấn chính của Du lịch và Lữ hành toàn cầu về việc bảo vệ tự nhiên và động vật), WTTC cũng đã nhấn mạnh đến vai trò quan trọng của các đơn vị kinh doanh du lịch và lữ hành trong việc ngăn chặn, đảo ngược tình trạng thiên nhiên bị tàn phá.
Báo cáo cũng chỉ ra, du lịch và lữ hành nên áp dụng cách tiếp cận theo hướng tích cực với thiên nhiên như một phần không thể thiếu của hoạt động kinh doanh, làm việc với các đối tác và nhà cung cấp điểm đến để ngăn chặn mọi hoạt động khai thác hoặc làm suy thoái thế giới tự nhiên trong quá trình hoạt động và tạo điều kiện cho các hành động phục hồi thiên nhiên. Cùng với đó, để chạm đến du lịch “Net Zero”, cần đến sự chung tay của các cơ quan quản lý, lãnh đạo địa phương, doanh nghiệp du lịch, cộng đồng dân cư và cả du khách trong thời gian tới.
Ông Patrick Haverman, Phó Trưởng đại diện Chương trình phát triển Liên hiệp quốc (UNDP) Việt Nam cũng nhận định, du lịch Việt Nam phát triển nhờ rất nhiều vào việc sở hữu những vẻ đẹp thiên nhiên và di sản văn hóa đa dạng, giàu bản sắc. Tuy nhiên, đối mặt với những thách thức hiện nay như tình trạng mất mát đa dạng sinh học và biến đổi khí hậu, việc chuyển đổi sang hướng phát triển bền vững là một điều tất yếu.
Báo cáo điều tra xã hội học đối với các doanh nghiệp du lịch tại Việt Nam về mức độ sẵn sàng của khách du lịch quốc tế trong phát triển du lịch bền vững được nhóm nghiên cứu của Viện Nghiên cứu phát triển du lịch (Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam) thực hiện gần đây cũng cho thấy: 76% sẵn sàng giảm rác thải trong kỳ nghỉ; 62% sẵn sàng tiêu thụ sản phẩm địa phương; 45% sẵn sàng sử dụng phương tiện di chuyển ít tác động đến môi trường; 45% chọn thời gian nghỉ ngoài mùa cao điểm; 38% sẵn sàng hỗ trợ cộng đồng địa phương; 31% sẵn sàng lựa chọn điểm đến ít phổ biến hơn; 28% chọn giảm sử dụng nước trong kỳ nghỉ. Như vậy, có thể nhận thấy, đây chính là thời điểm thích hợp để xây dựng, đẩy mạnh phát triển ngành du lịch bền vững, du lịch xanh hướng tới du lịch Net Zero.
Đánh giá về tiềm năng của du lịch Việt Nam trong cuộc đua Net Zero, TS. Lê Thu Hương (Giảng viên bộ môn Quản trị du lịch và Truyền thông, Học viện Hành chính Quốc gia) đưa ra nhận định: “Theo tôi, Việt Nam là nước có tiềm năng lớn để phát triển du lịch Net Zero nhờ vào rất nhiều yếu tố. Việt Nam sở hữu nhiều cảnh quan thiên nhiên đẹp. Những địa điểm này không chỉ thu hút du khách mà còn là nền tảng để phát triển các tour du lịch xanh và Net Zero. Cùng với đó, Việt Nam cũng có nhiều di sản văn hóa và lịch sử để có thể kết hợp bảo tồn văn hóa với các hoạt động du lịch bền vững, giảm thiểu tác động tiêu cực lên môi trường. Chính phủ Việt Nam đã cam kết đạt mục tiêu Net Zero vào năm 2050 và đang triển khai nhiều chính sách hỗ trợ phát triển du lịch xanh. Các chương trình thí điểm như “Net Zero tours Bến Tre” đã cho thấy những tín hiệu tích cực và khả năng nhân rộng mô hình này. Bên cạnh đó, hiện nay, nhiều doanh nghiệp du lịch và cộng đồng địa phương đã bắt đầu áp dụng các biện pháp bền vững, như sử dụng năng lượng tái tạo, giảm thiểu rác thải nhựa, và khuyến khích du khách tham gia vào các hoạt động bảo vệ môi trường. Cuối cùng, các chương trình giáo dục và nâng cao nhận thức về bảo vệ môi trường ngày càng được triển khai rộng rãi, giúp du khách và cộng đồng hiểu rõ hơn về tầm quan trọng của du lịch Net Zero và cách thức thực hiện của loại hình này.”
PGS.TS Nguyễn Đức Thắng (Trưởng Khoa Du lịch - Trường Đại học Công nghệ Đông Á) lại cho rằng, “cuộc đua Net Zero Tourism” sẽ có người tham gia nhưng cũng sẽ có người e ngại việc tham gia vì nhiều lý do, trong đó lý do lớn nhất vẫn là lợi ích trước mắt. “Ở cấp độ thế giới, tôi tin rằng, Việt Nam là một quốc gia có trách nhiệm nên Chính phủ, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam sẽ cam kết đồng hành và chuẩn bị nhiều mặt để hướng tới, từng bước có những điểm đến, có những hoạt động, có những sản phẩm đạt Net Zero Tourism. Tuy vậy, do lợi ích kinh tế, cũng sẽ có quốc gia không tham gia, đồng hành ngay vào chuyện này, mà họ sẽ chỉ tham gia cầm chừng hoặc bỏ qua để đạt mục tiêu lợi nhuận từ du lịch. Ở cấp độ quốc gia, tôi cho rằng 63 tỉnh, thành đều phải nhìn nhận vai trò của xu hướng phát triển các loại hình Du lịch Net Zero một cách đúng đắn. Qua thực tế, nhiều địa phương đã rất quan tâm đến loại hình này, nhưng vẫn còn nhiều địa phương không/chưa thực sự chung tay, vẫn còn nhiều dự án du lịch, nhiều hoạt động du lịch có khí thải carbon lớn, ảnh hưởng lớn đến môi trường tự nhiên, hệ sinh thái. Ở cấp độ doanh nghiệp du lịch, không phải doanh nghiệp nào cũng nhìn nhận đúng và có tư duy hướng tới Du lịch Net Zero nên cũng rất khó để phát triển mạnh mẽ loại hình du lịch này. ” - PGS.TS Nguyễn Đức Thắng bày tỏ quan điểm.
PGS.TS Nguyễn Đức Thắng kết luận, mặc dù tiềm năng phát triển loại hình du lịch này ở Việt Nam là rất lớn, nhưng để chạm đến du lịch “Net Zero”, rất cần sự chung tay của các cơ quan quản lý, lãnh đạo địa phương, doanh nghiệp du lịch, cộng đồng dân cư và cả du khách trong thời gian tới.
Xu hướng mới mang lại nhiều lợi ích
Theo các chuyên gia, du lịch Net Zero không chỉ là xu hướng mới mà còn là một chiến lược mang lại nhiều lợi ích lớn cho du khách và môi trường.
ThS. NCS Lê Văn Viễn (Phó trưởng bộ môn Quản trị Du lịch Khách sạn, Trưởng Đại học Tài nguyên Môi trường) cho rằng, việc phát triển du lịch Net Zero sẽ giúp giảm lượng khí nhà kính phát ra từ các hoạt động du lịch, từ đó giảm ảnh hưởng tiêu cực đối với môi trường. Đồng thời, đóng góp tích cực vào nỗ lực chung của thế giới về biến đổi khí hậu. Việc triển khai các mô hình du lịch điểm đến carbon thấp sẽ tạo ra một trải nghiệm du lịch tích cực và ý nghĩa cho du khách, khi họ có cơ hội tham gia vào các hoạt động du lịch thân thiện với môi trường, khám phá những điểm đến bền vững.
Đồng quan điểm với ThS. NCS Lê Văn Viễn, TS. Lê Thu Hương (Giảng viên bộ môn Quản trị du lịch và Truyền thông, Học viện Hành chính Quốc gia) cũng khẳng định, xu hướng du lịch Net Zero mang lại nhiều lợi ích và có tầm quan trọng đặc biệt đối với môi trường, kinh tế và xã hội. Ngoài giúp giảm lượng khí nhà kính, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, phát triển du lịch Net Zero còn đem lại lợi ích kinh tế. Cụ thể, giúp tiết kiệm chi phí khi sử dụng năng lượng tái tạo và các biện pháp tiết kiệm năng lượng, từ đó giảm chi phí vận hành cho các doanh nghiệp du lịch. Cùng với đó, phát triển các ngành công nghiệp xanh và bền vững, tạo ra nhiều việc làm mới trong các lĩnh vực như năng lượng tái tạo, quản lý rác thải và bảo tồn thiên nhiên. Về lợi ích xã hội, phát triển du lịch Net Zero sẽ góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng, khuyến khích du khách và cộng đồng địa phương tham gia vào các hoạt động bảo vệ môi trường, từ đó nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của bảo vệ thiên nhiên. Đồng thời, giúp môi trường sạch và bền vững hơn, góp phần cải thiện sức khỏe và chất lượng cuộc sống của cộng đồng địa phương.
Bên cạnh đó, TS. Lê Thu Hương cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của du lịch Net Zero trong việc đáp ứng nhu cầu của du khách hiện đại khi ngày càng có nhiều du khách quan tâm đến các vấn đề môi trường và tìm kiếm các trải nghiệm du lịch bền vững. Cùng với đó, đóng góp vào các mục tiêu phát triển bền vững của Liên Hợp Quốc, đặc biệt là các mục tiêu liên quan đến biến đổi khí hậu, bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế bền vững.
Đối với các đơn vị du lịch, việc phát triển du lịch xanh, du lịch bền vững hướng đến mục tiêu Net Zero cũng sẽ mang lại nhiều ảnh hưởng tích cực.
Thứ nhất, giúp các đơn vị giảm thiểu dấu chân carbon của họ thông qua các chiến lược và giải pháp hiệu quả, từ đó tiến đến mục tiêu phát thải ròng bằng không.
Thứ hai, giúp tăng cường nhận thức và kiến thức về các vấn đề môi trường trong ngành du lịch, qua đó giáo dục và khuyến khích các bên liên quan thực hiện các hành động bảo vệ môi trường.
Thứ ba, giúp các đơn vị cải thiện được hình ảnh thương hiệu của mình như là những tổ chức tiên phong trong việc thực hiện các giải pháp bền vững, thu hút sự chú ý và tạo ấn tượng tích cực với khách hàng và các bên liên quan. Bên cạnh đó, việc áp dụng các mô hình kinh doanh bền vững và thân thiện với môi trường giúp các đơn vị tăng sức cạnh tranh trên thị trường, thu hút một lượng lớn khách hàng quan tâm đến các vấn đề môi trường.
Thứ tư, thông qua việc tối ưu hóa các nguồn lực và năng lượng, các doanh nghiệp có thể giảm bớt các chi phí vận hành, nhờ vậy tăng hiệu quả kinh tế tổng thể.
Cuối cùng, giúp các đơn vị du lịch đáp ứng các yêu cầu pháp lý về bảo vệ môi trường và các chính sách mới về giảm phát thải carbon, tránh phí phạt và giảm rủi ro pháp lý.
Xu hướng du lịch Net Zero ở một số nước trên thế giới
Du lịch Net Zero là xu hướng du lịch đang được quan tâm trên toàn thế giới. Nhiều quốc gia hiện nay đặc biệt chú trọng vào phát triển du lịch bền vững và giảm phát thải carbon, tiến đến mục tiêu Net Zero.
Trong đó có thể kể đến như Costa Rica. Đây là một trong những quốc gia đi đầu trong việc bảo vệ môi trường và phát triển du lịch bền vững. Costa Rica đã cam kết trở thành quốc gia trung hòa carbon và khuyến khích du lịch sinh thái, bảo tồn rừng nhiệt đới và động vật hoang dã.
Tại New Zealand, Chính phủ nước này đã đưa ra chiến lược giảm phát thải khí nhà kính, tập trung vào ngành du lịch với mục tiêu giảm tác động của du lịch đến môi trường. Nước này cũng khuyến khích du khách tham gia vào các hoạt động du lịch bền vững và tôn trọng văn hóa bản địa.
Hay Iceland nổi tiếng với cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ và nỗ lực bảo vệ môi trường. Chính phủ Iceland đang thúc đẩy các dự án năng lượng tái tạo và khuyến khích du lịch bền vững, bao gồm việc sử dụng xe điện và giảm thiểu rác thải nhựa.
Na Uy cũng là một trong những quốc gia hàng đầu về du lịch bền vững và bảo vệ môi trường. Chính phủ Na Uy hiện đang đầu tư vào công nghệ xanh, như tàu điện chạy bằng pin và khuyến khích du lịch sinh thái.
Tại Pháp, nước này đã cam kết giảm phát thải carbon từ ngành du lịch và đã đưa ra các kế hoạch để phát triển du lịch bền vững. Chính phủ Pháp khuyến khích du khách sử dụng các phương tiện giao thông công cộng và tham gia vào các hoạt động du lịch có trách nhiệm với môi trường.
Trong khu vực Đông Nam Á, cùng với Việt Nam, Thái Lan cũng là quốc gia nỗ lực thúc đẩy xu hướng du lịch bền vững. Theo đó, trong thời gian qua, Thái Lan đã nỗ lực triển khai nhiều chiến lược và biện pháp để thúc đẩy ngành du lịch trở nên có trách nhiệm và bền vững hơn, không chỉ tạo ra nguồn thu nhập mà còn giúp bảo tồn cảnh quan môi trường, thiên nhiên cũng như duy trì lối sống truyền thống của người dân địa phương, phấn đấu đạt được những cam kết mà Chính phủ Thái Lan đã đưa ra tại Hội nghị lần thứ 26 về Biến đổi khí hậu của Liên hợp (COP26) được tổ chức năm 2021. Theo đó, Thái Lan sẽ đạt trung hòa carbon vào năm 2050 và giảm phát thải khí nhà kính (GHG) về 0 vào năm 2065. Một trong số những chiến lược phát triển của ngành du lịch Thái Lan có thể kể đến mô hình du lịch “Điểm đến Carbon thấp”, lần đầu tiên được áp dụng tại đảo Koh Mak ở tỉnh Trat.