Bảo vệ môi trường

Bài 3: Rác thải y tế — thách thức quản lý từ bệnh viện đến phòng khám tư nhân

Thu Trinh - Thu Hà • 13/10/2025 12:07

Rác thải y tế ngày càng gia tăng về khối lượng và chủng loại, đặt ra áp lực lớn cho hệ thống thu gom — vận chuyển — xử lý. Trong khi các bệnh viện lớn phần nào tuân thủ quy định, nhiều cơ sở y tế nhỏ lẻ, phòng khám và phòng thí nghiệm đang đối mặt với thiếu năng lực, thiếu hợp đồng xử lý và lỗ hổng giám sát, dẫn tới nguy cơ rò rỉ chất ô nhiễm, lây nhiễm và ô nhiễm môi trường.

Rác thải y tế không chỉ là vấn đề môi trường mà còn là thách thức đối với sức khỏe cộng đồng và sự phát triển bền vững. Trong bối cảnh lượng chất thải y tế ngày càng gia tăng, đặc biệt tại các đô thị lớn như Hà Nội, TP.HCM, công tác thu gom, quản lý và xử lý đúng quy trình luôn là vấn đề được quan tâm hàng đầu. Tuy nhiên, không phải cơ sở y tế nào cũng thực hiện được.

Những bất cập then chốt

Theo quy định tại Thông tư số 20/2021/TT-BYT của Bộ Y tế, việc phân loại chất thải y tế phải được thực hiện ngay tại nơi phát sinh, đúng thời điểm và đúng quy cách. Các loại rác thải y tế nguy hại, đặc biệt là chất thải lây nhiễm sắc nhọn, bắt buộc phải được phân loại, đóng gói và lưu chứa riêng biệt để tránh phát tán, lây lan dịch bệnh.

Quy định yêu cầu phân loại rác thải y tế tại nguồn đã có nhiều năm, nhưng việc thực thi lại không đồng đều. Tại nhiều bệnh viện tuyến trên việc phân loại tương đối nghiêm túc, có khu vực lưu giữ và hợp đồng xử lý với đơn vị đủ chức năng.

Điển hình như Bệnh viện Bạch Mai, chất thải của bệnh viện được lưu giữ tại một khu riêng tách biệt. Các loại rác thải y tế được phân loại ngay từ các phòng, khoa khám chữa bệnh sau đó được đưa tới khu lưu giữ, sắp xếp theo từng loại chất thải.

Tương tự, các Bệnh viện Việt Đức, Bệnh viện E cũng ghi nhận lượng rác thải y tế tăng từ 20–30% so với trước đại dịch nhưng được bệnh viện đã đầu tư hệ thống lò hấp tiệt trùng và ký hợp đồng thu gom, vận chuyển chất thải y tế bao gồm cả chất thải y tế thông thường và chất thải y tế nguy hại với các đơn vị có đủ chức năng xử lý nên không có sự ô nhiễm đáng tiếc nào xảy ra.

Trong khi việc phân loại rác y tế được thực hiện tương đối nghiêm túc tại những bệnh viện lớn thì một số cơ sở tuyến huyện, phòng khám tư nhân hoặc phòng thí nghiệm nhỏ vẫn phân loại kém, bỏ chung rác y tế nguy hại vào rác sinh hoạt, hoặc lưu giữ không đúng quy cách dẫn tới nguy cơ lây nhiễm và ô nhiễm thứ phát. Nghiên cứu và khảo sát thực địa ở nhiều tỉnh cho thấy kiến thức về phân loại ở một bộ phận nhân viên y tế chưa đầy đủ (tỉ lệ hiểu biết chưa cao), dẫn tới sai sót trong thực hành.

Không ít phòng khám tư nhân và cơ sở y tế nhỏ không ký hợp đồng thường xuyên với đơn vị xử lý chất thải được cấp phép vì chi phí cao hoặc thủ tục rườm rà. Ở những nơi vùng xa, đơn vị xử lý có phép còn hiếm — gây ra việc tích trữ tại chỗ quá lâu, hoặc thuê các đơn vị thu gom không đủ tiêu chuẩn. Một số địa phương cũng vướng quy trình cấp phép môi trường, giấy phép vận chuyển — khiến quy trình pháp lý trở thành rào cản cho việc hợp tác xử lý.

Ngay tại thủ đô Hà Nội, vẫn còn một số cơ sở y tế chưa có khu lưu giữ rác thải đạt chuẩn. Việc phân loại rác chưa được tiến hành triệt để nên vẫn còn tình trạng rác thải y tế lẫn lộn với rác thông thường. Một số cơ sở khám chữa bệnh, phòng khám tư nhân nhỏ lẻ, phòng thí nghiệm nghiên cứu, trạm y tế xã thường không có kho lưu trữ chuyên biệt, không có thùng phân loại đúng chuẩn, hoặc không có bảo hộ lao động và thiết bị cho nhân viên xử lý rác và chưa ký hợp đồng với đơn vị xử lý rác thải hoặc do lượng phát sinh rác thải y tế ít, không đủ để các đơn vị được ký hợp đồng xử lý thu gom,…dẫn đến tình trạng rác thải y tế bị bỏ lẫn với rác sinh hoạt hoặc lâu mới thu gom, tiềm ẩn nguy cơ ô nhiễm môi trường và lây lan dịch bệnh.

Trao đổi về vấn đề này, đại diện Sở Y tế Hà Nội thừa nhận: “Mặc dù 100% bệnh viện, trung tâm y tế trên địa bàn thành phố đã ký hợp đồng thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải rắn y tế nguy hại với các đơn vị có đủ năng lực và thẩm quyền. Qua kiểm tra giám sát, đa số các cơ sở y tế đã nhận thức rõ hơn về tầm quan trọng của việc quản lý chất thải y tế. Tuy nhiên, việc thực hiện vẫn gặp phải một số thách thức liên quan đến tài chính, cơ sở hạ tầng, nhân sự. Các cơ sở y tế tuyến dưới (như trạm y tế xã, phòng khám tư nhân) đôi khi chưa thực hiện đúng thời gian trong việc bàn giao chất thải y tế nguy hại”.

Hậu quả khôn lường

Theo PGS.TS Nguyễn Thị Liên Hương, Thứ trưởng Bộ Y tế, vấn đề cốt lõi hiện nay là phải siết chặt quản lý rác thải y tế ngay từ khâu phân loại tại nguồn. “Nếu phân loại không đúng, toàn bộ rác thải sẽ bị coi là nguy hại, kéo theo chi phí xử lý gấp nhiều lần và tăng nguy cơ ô nhiễm. Việc đầu tư cho công tác đào tạo, giám sát, cũng như thiết lập hệ thống thu gom riêng biệt cho từng nhóm rác là rất cần thiết,” bà Hương nhấn mạnh.

Theo Sở Y tế Hà Nội, việc phân loại rác thải y tế hiện nay trên địa bàn thành phố thực hiện theo đúng Thông tư 20/2021/TT-BYT ngày 26/11/2021 của Bộ Y tế Thông tư Quy định về quản lý chất thải y tế trong phạm vi khuôn viên cơ sở y tế.

“Về công tác kiểm tra giám sát, Sở Y tế thực hiện theo 02 hình thức, hình thức thứ nhất tự tổ chức kiểm tra giám sát theo kế hoạch kiểm tra giám sát quy chế chuyên môn hàng năm và hình thức thứ hai là cử cán bộ tham gia các đoàn kiểm tra công tác quản lý chất thải y tế với các đoàn kiểm tra liên ngành của Cục Dự phòng và Sở Nông Nghiệp và Môi trường”, đại diện Sở Y tế Hà Nội cho biết.

Tuy nhiên, việc kiểm tra, thanh tra thực tế còn hạn chế do nguồn lực quản lý địa phương mỏng. Nhiều trường hợp vi phạm phát hiện qua báo chí hoặc sự cố mới bị xử lý cho thấy sự thiếu chủ động trong giám sát thường xuyên. Thiếu số liệu thống nhất và minh bạch về lượng rác phát sinh ở từng loại cơ sở cũng gây khó khăn cho quy hoạch năng lực xử lý ở cấp vùng.

Khi rác y tế không được phân loại, lưu giữ và vận chuyển đúng quy định, nguy cơ lây nhiễm chéo và phơi nhiễm hóa chất độc hại gia tăng không chỉ với nhân viên y tế, lao công mà còn với người dân sống xung quanh. Thực tế, đã có trường hợp kim tiêm, bông băng, bệnh phẩm bị lẫn trong rác sinh hoạt, gây mất an toàn và ô nhiễm thứ cấp tại các điểm tập kết.

Không ít cơ sở y tế tư nhân hoặc phòng khám nhỏ do thiếu kinh phí và hạ tầng, đã chọn cách tự xử lý hoặc chôn lấp trái phép rác thải y tế, dẫn tới ô nhiễm đất, nước ngầm và không khí, làm phát tán mầm bệnh và tồn dư hóa chất lâu dài. Trong khi đó, tình trạng thiếu hợp đồng với đơn vị xử lý được cấp phép khiến nhiều địa phương không kiểm soát được lượng rác y tế phát sinh thực tế, dẫn tới “vùng xám” quản lý, nơi rác nguy hại bị “thất thoát” khỏi hệ thống giám sát chính thức.

Được biết, toàn thành phố có 44 cơ sở được cấp phép xử lý chất thải nguy hại, trong đó 10 cơ sở đang trực tiếp hợp đồng thu gom, xử lý chất thải y tế. Theo Sở Y tế Hà Nội, các cơ sở y tế trên địa bàn thành phố đều ký hợp đồng thu gom, vận chuyển chất thải y tế bao gồm cả chất thải y tế thông thường và chất thải y tế nguy hại với các đơn vị có đủ chức năng xử lý chât thải y tế theo quy định của pháp luật như Urenco 10, Urenco 13, công ty Thuận Thành…Tất cả các cơ sở y tế đều bố trí khu lưu giữ chất thải riêng biệt, có biển báo, thùng chứa, sổ giao nhận rác thải đầy đủ, đúng quy định.

Tuy nhiên, liệu 100% các cơ sở y tế khám chữa bệnh và phòng thí nghiệm trên địa bàn thành phố thực hiện tốt việc lưu giữ, thu gom và xử lý rác y tế đúng qui định thì lại là chuyện khác.

Phải Quản lý chặt, xử lý đúng ?

Rác thải y tế không chỉ là vấn đề môi trường mà còn là thách thức đối với sức khỏe cộng đồng và sự phát triển bền vững. Đây là một loại chất thải đặc thù nên câu chuyện về rác thải y tế không chỉ dừng lại ở khía cạnh phân loại và xử lý, mà còn đặt ra những vấn đề lớn hơn về chính sách, công nghệ và ý thức cộng đồng. Làm thế nào để kiểm soát và xử lý rác thải y tế hiệu quả? Những mô hình nào đã thành công trên thế giới? Đâu là giải pháp bền vững cho Việt Nam trong bối cảnh phát triển y tế ngày càng mạnh mẽ?

Theo Sở Y tế Hà Nội thì hàng năm, Sở đều thành lập các đoàn kiểm tra độc lập để giám sát, chấn chỉnh sai phạm và kịp thời đề xuất giải pháp hoàn thiện chính sách. Mục tiêu đặt ra là 100% cơ sở y tế thực hiện đúng quy định về phân loại, thu gom, vận chuyển, lưu giữ và xử lý chất thải y tế.

Chuyên gia môi trường TS Hoàng Dương Tùng, nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường (Bộ Tài nguyên và Môi trường), cho rằng: “Quản lý rác thải y tế không chỉ là vấn đề kỹ thuật mà còn là bài toán quản trị. Cần quy định rõ trách nhiệm của từng khâu, từ cơ sở y tế, đơn vị thu gom đến nhà máy xử lý và công khai minh bạch dữ liệu rác thải. Công nghệ số hoàn toàn có thể được áp dụng để theo dõi đường đi của rác thải y tế, tránh thất thoát và tái sử dụng trái phép.”

Thống kê của Bộ Y tế cho thấy, cả nước hiện có 51.962 cơ sở y tế, trong đó hơn 13.600 cơ sở công lập và 38.000 cơ sở ngoài công lập. Tổng lượng nước thải y tế phát sinh trung bình hơn 52 triệu m³/năm, tỷ lệ được xử lý đạt 98%, tăng 7% so với thời điểm trước khi Luật năm 2020 có hiệu lực. Lượng chất thải rắn y tế trung bình hơn 184 nghìn tấn/năm, trong đó 29.400 tấn là chất thải nguy hại như kim tiêm, bông gạc, vật sắc nhọn, hóa chất và các loại mẫu bệnh phẩm. Riêng Hà Nội, với gần 50 bệnh viện công lập và hàng trăm cơ sở y tế tư nhân, khối lượng chất thải y tế mỗi ngày lên tới hàng chục tấn.

“

Tội “Vi phạm quy định về quản lý chất thải nguy hại”, mức phạt cao nhất đối với cá nhân có thể lên đến 10 năm tù. Đây là chế tài mạnh nhằm răn đe và bảo đảm tính nghiêm minh của pháp luật trong lĩnh vực môi trường y tế.

Điều 236 Bộ luật hình sự 2015

Theo Luật Bảo vệ môi trường 2020, Thông tư 20/2021/TT-BYT và Nghị định 45/2022/NĐ-CP, cơ sở y tế vi phạm quy định về phân loại, thu gom, xử lý rác thải có thể bị phạt từ 500 nghìn đến 30 triệu đồng, thậm chí bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu gây ô nhiễm nghiêm trọng (Điều 235 và 236 Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi 2017).

Trao đổi về vấn đề này, Thạc sĩ, Luật sư Hoàng Thị Hương Giang (Văn phòng luật sư Chính Pháp) cho biết theo quy định tại Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 và Thông tư 20/2021/TT-BYT của Bộ Y tế, các cơ sở y tế bắt buộc phải phân loại rác thải ngay tại nguồn, phải phân loại riêng vào trong bao bì, dụng cụ thiết bị lưu chứa chất thải theo quy định, lưu giữ tạm thời trong khu vực đạt chuẩn và chuyển giao tới đơn vị có giấy phép phù hợp theo quy định của pháp luật để chuyển giao chất thải y tế nguy hại.

Mỗi loại chất thải như chất thải lây nhiễm, sắc nhọn: kim tiêm, mảnh thủy tinh vỡ, đinh, cưa dùng trong phẫu thuật,... phải thu gom riêng từ nơi phát sinh về khu vực lưu giữ chất thải tạm thời trong cơ sở y tế. Chất thải nguy hại không lây nhiễm: bông, bang, gạc, gang tay…, được thu gom, lưu giữ riêng tại khu lưu giữ chất thải trong cơ sở y tế.

"Với các chất thải y tế, việc thu gom đều phải tuân thủ theo quy định tại Điều 7 Thông tư 20/2021/TT-BYT của Bộ Y tế. Việc không tuân thủ các quy định này đồng nghĩa với việc vi phạm nghĩa vụ pháp lý của cơ sở khám chữa bệnh, gây nguy cơ trực tiếp đến an toàn môi trường và sức khỏe cộng đồng", luật sư Hoàng Thị Hương Giang phân tích.

Rác thải y tế là hệ quả tất yếu của hoạt động khám chữa bệnh, song nếu được quản lý, phân loại, xử lý đúng quy trình, nó có thể trở thành nguồn tài nguyên tái chế hữu ích thay vì “mối nguy” môi trường.

Hành trình này đòi hỏi sự vào cuộc không chỉ của các cơ quan quản lý mà còn của mỗi cán bộ y tế, bệnh nhân và người dân Thủ đô – những người trực tiếp hưởng lợi từ một môi trường y tế an toàn, trong lành và bền vững.

Xử lý rác thải y tế ở Nghệ An: Nguy cơ ô nhiễm vẫn hiện hữu