[Góc nhìn tuần qua]: Tăng cường quản lý, hướng tới khai thác khoáng sản bền vững

Việt Nam là quốc gia có nguồn tài nguyên khoáng sản phong phú với hơn 5.000 điểm mỏ, mỏ khoáng sản thuộc gần 60 loại khác nhau, trong đó có nhiều loại có giá trị cao như than đá, bauxite, titan, vàng, đồng, chì, kẽm… Tài nguyên khoáng sản không chỉ đóng vai trò là nguồn cung nguyên liệu cho các ngành công nghiệp sản xuất thép, xi măng, điện năng, vật liệu xây dựng mà còn là nguồn thu lớn cho ngân sách nhà nước thông qua hoạt động khai thác, chế biến và xuất khẩu.

Trong nhiều năm qua, hoạt động khai thác khoáng sản đã góp phần giải quyết việc làm cho hàng vạn lao động, nhất là ở các khu vực vùng sâu, vùng xa – nơi mà điều kiện phát triển kinh tế còn nhiều khó khăn. Bên cạnh đó, khoáng sản cũng là nguồn lực quan trọng cho việc xây dựng kết cấu hạ tầng, tạo nền tảng cho sự phát triển toàn diện của đất nước.

Tuy nhiên, tài nguyên khoáng sản là loại tài nguyên không tái tạo. Khi đã bị khai thác cạn kiệt, chúng không thể phục hồi. Nếu không có một chiến lược quản lý và khai thác hợp lý, khoa học, chúng ta sẽ đối mặt với nguy cơ “ăn mòn” tài nguyên, phát triển thiếu bền vững và phải trả giá bằng môi trường sống của chính mình.

Thực tiễn cho thấy, hoạt động khai thác khoáng sản ở nước ta hiện nay vẫn còn tồn tại nhiều bất cập. Rất nhiều địa phương vẫn đang khai thác khoáng sản theo cách “mạnh ai nấy làm”, chưa có sự quy hoạch tổng thể. Các doanh nghiệp tham gia vào lĩnh vực khai thác khoáng sản chủ yếu là quy mô nhỏ, công nghệ lạc hậu, hiệu quả sử dụng tài nguyên thấp và gây tổn hại nghiêm trọng đến môi trường.

Không khó để bắt gặp những hình ảnh về các mỏ khai thác đá, khai thác than, khai thác cát… gây ô nhiễm nguồn nước, phá hoại hệ sinh thái, làm biến đổi dòng chảy và đất đai. Một số địa phương còn để xảy ra tình trạng khai thác trái phép, khai thác lậu, thất thoát tài nguyên nghiêm trọng, gây mất trật tự xã hội. Thậm chí, có những mỏ khai thác không có báo cáo đánh giá tác động môi trường, không có phương án hoàn thổ hoặc phục hồi môi trường sau khi đóng cửa mỏ.

Đáng lo ngại hơn, một số vụ việc còn cho thấy sự buông lỏng, thiếu trách nhiệm của các cơ quan quản lý nhà nước, dẫn đến việc cấp phép tràn lan, thiếu kiểm tra, giám sát. Hậu quả là tài nguyên bị lãng phí, môi trường bị hủy hoại, người dân địa phương mất kế sinh nhai, đời sống bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Khai thác khoáng sản bền vững là cách thức khai thác mà vẫn đảm bảo được ba trụ cột: hiệu quả kinh tế, công bằng xã hội và bảo vệ môi trường. Đây là xu hướng tất yếu không chỉ ở Việt Nam mà trên toàn thế giới. Một chiến lược khai thác bền vững không chỉ dừng lại ở việc khai thác sao cho tối đa hóa lợi ích kinh tế, mà còn phải đảm bảo rằng tài nguyên được sử dụng tiết kiệm, có quy hoạch và không gây tổn hại đến môi trường sống, đến quyền lợi của các thế hệ tương lai.

Để hiện thực hóa mục tiêu này, cần một sự thay đổi toàn diện từ hệ thống pháp luật, chính sách đến cơ chế giám sát, quản lý và ý thức của cả doanh nghiệp lẫn người dân. Không thể tiếp tục đặt lợi ích kinh tế trước mắt lên trên tất cả, mà phải lấy sự phát triển bền vững làm trọng tâm cho mọi quyết sách.