Hà Nội trước “làn khói xám”: Cuộc chiến với ô nhiễm không khí
Hà Nội đang đối mặt với tình trạng ô nhiễm môi trường nghiêm trọng khi chất lượng không khí liên tục giảm sút trong nhiều năm qua. Tình trạng ô nhiễm không khí không còn là hiện tượng tạm thời mà đã và đang trở thành mối đe dọa tiềm ẩn và trực tiếp tới sức khỏe cộng đồng và sự phát triển bền vững của Thủ đô.
“Bóng ma vô hình” đe dọa thủ đô
Không còn là cảnh báo mang tính lý thuyết, ô nhiễm không khí tại Hà Nội đã và đang trở thành một trong những thách thức nghiêm trọng đối với sức khỏe cộng đồng và định hướng phát triển bền vững của Thủ đô. Tình trạng chất lượng không khí ở mức xấu, thậm chí tiệm cận ngưỡng nguy hại xuất hiện thường xuyên, đòi hỏi một chiến lược ứng phó đồng bộ và mạnh mẽ hơn bao giờ hết.
Dữ liệu từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho thấy, vào các mùa đông và xuân, chỉ số AQI tại Hà Nội thường xuyên đạt mức từ 151 đến trên 300 - mức gây hại rõ rệt đến sức khỏe. Đặc biệt, bụi mịn PM2.5 tác nhân nguy hiểm hàng đầu trong các bệnh tim mạch và hô hấp thường xuyên vượt ngưỡng an toàn của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo.

Theo TS Hoàng Dương Tùng - Chủ tịch mạng lưới Không khí sạch Việt Nam, nguyên nhân gây ô nhiễm không khí tại Hà Nội mang tính tổng hợp, bắt nguồn từ nhiều nguồn khác nhau, trong đó nổi bật là ba nhóm chính: Giao thông, công nghiệp và hoạt động xây dựng. Hiện nay, Hà Nội có gần 7 triệu xe máy và khoảng 1,1 triệu xe ô tô - đây là lượng phương tiện đốt nhiên liệu lớn và là nguyên nhân hàng đầu gây ô nhiễm không khí. Trong khi đó, hệ thống hạ tầng giao thông còn hạn chế, thường xuyên xảy ra ùn tắc, đặc biệt vào giờ cao điểm, khiến khí thải từ các phương tiện bị tích tụ, làm suy giảm chất lượng không khí nghiêm trọng.
Ở ngoại thành, tình trạng đốt rơm rạ và rác thải sinh hoạt vẫn diễn ra phổ biến. Các làng nghề truyền thống như Phú Xuyên, Thường Tín, Đông Anh… tiếp tục sử dụng nhiên liệu rắn mà chưa đầu tư hệ thống xử lý khí thải. Những “điểm mù” trong quản lý môi trường này khiến bài toán ô nhiễm trở nên nan giải.
Ngoài ra, quá trình đô thị hóa phát triển "nóng" kéo theo sự gia tăng các công trình xây dựng. Việc thi công thiếu che chắn, vận chuyển vật liệu không đúng quy chuẩn đã làm phát tán bụi ra không khí. Thêm vào đó, tình trạng đốt rác thải và phụ phẩm nông nghiệp tự phát tại các khu vực ngoại thành vẫn diễn ra phổ biến, tạo ra các làn khói đen, âm thầm bao phủ không gian sống và làm gia tăng mức độ ô nhiễm.
Hành động quyết liệt, đồng bộ và liên ngành
Trước thực trạng ô nhiễm không khí ngày càng nghiêm trọng, Hà Nội đã và đang triển khai nhiều nhóm giải pháp nhằm khắc phục và kiểm soát tình hình.
Cụ thể, tại hội thảo khoa học “Thực trạng và giải pháp xử lý các vấn đề cấp bách trong công tác bảo vệ môi trường Thủ đô Hà Nội” do UBND thành phố Hà Nội phối hợp với Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam tổ chức vào tháng 3-2025, Chủ tịch UBND thành phố Trần Sỹ Thanh nhấn mạnh, Hà Nội là đô thị đặc biệt, có tốc độ đô thị hóa nhanh và mức tăng dân số cơ học cao. Đồng thời, Thành phố giữ vai trò trung tâm của vùng Đồng bằng sông Hồng và có tốc độ tăng trưởng kinh tế nằm trong nhóm cao nhất cả nước. Với những đặc điểm đó, Hà Nội đang phải đối mặt với nhiều vấn đề môi trường như ô nhiễm không khí, quá tải trong xử lý chất thải rắn và nước thải...
Chính vì thế, những năm qua, công tác bảo vệ môi trường Thủ đô luôn là vấn đề trọng tâm, nhận được sự quan tâm của Trung ương và chính quyền thành phố. Đặc biệt, trong quá trình triển khai Luật Thủ đô sửa đổi năm 2024 và các quy hoạch phát triển đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, Hà Nội đã đề ra một số nhiệm vụ quan trọng, cấp bách trong giai đoạn 2025 - 2030.
Một trong những hướng đi quan trọng là Hà Nội đang tăng cường phát triển hệ thống giao thông công cộng và từng bước hạn chế phương tiện cá nhân. Việc đẩy nhanh lộ trình loại bỏ xe máy cũ nát, đồng thời xây dựng cơ chế hỗ trợ người dân chuyển đổi sang phương tiện xanh như xe điện, đang được xem là chìa khóa để giảm thiểu khí thải từ giao thông vốn là nguồn phát sinh tới 70% bụi mịn ở khu vực nội đô.
Bên cạnh đó, Hà Nội đang nỗ lực nâng cao hiệu quả thu gom và xử lý chất thải rắn, với việc thí điểm phân loại rác tại nguồn tại năm quận nội thành. Đây không chỉ là biện pháp giảm áp lực cho các khu xử lý rác mà còn nhằm ngăn ngừa tình trạng đốt rác tự phát - một trong những nguyên nhân chính làm gia tăng lượng khí độc hại và bụi mịn trong không khí. Song song với đó, thành phố cũng đang chú trọng cải tiến công nghệ, từng bước hiện đại hóa quy trình thu gom – xử lý rác thải theo hướng thông minh và khép kín.
Trong lĩnh vực công nghiệp và làng nghề, các chuyên gia đề xuất thành phố cần sớm hoàn thiện kế hoạch rà soát và di dời các cơ sở sản xuất nằm xen kẽ trong khu dân cư. Những cơ sở không đủ điều kiện môi trường hoặc sử dụng công nghệ lạc hậu cần được yêu cầu chuyển đổi công nghệ hoặc chấm dứt hoạt động. Đồng thời, việc đầu tư hệ thống quan trắc khí thải tự động tại các khu công nghiệp, kết nối dữ liệu về cơ quan chức năng để giám sát liên tục, cũng là biện pháp cần thiết để tăng cường trách nhiệm của doanh nghiệp và chính quyền địa phương trong công tác bảo vệ môi trường.
Về mặt xây dựng và đô thị hóa, Hà Nội cần mạnh tay hơn trong việc kiểm soát bụi công trình – một trong những “thủ phạm thầm lặng” của ô nhiễm không khí. Cơ quan chức năng cần tăng cường kiểm tra đột xuất, xử lý nghiêm các công trình thi công không đảm bảo che chắn, không phun nước chống bụi theo quy định. Bên cạnh đó, để giải quyết tình trạng đốt rác và rơm rạ tự phát ở vùng ngoại thành, thành phố cần kết hợp giữa chế tài mạnh và hoạt động truyền thông sâu rộng nhằm thay đổi thói quen của người dân, nhất là nông dân tại các huyện ngoại thành.
Một số giải pháp dài hạn khác cũng đang được xem xét như thí điểm khu vực phát thải thấp (LEZ), thu phí phương tiện cơ giới cá nhân vào trung tâm đô thị trong giờ cao điểm, hoặc tích hợp quy hoạch phát triển theo hướng giảm mật độ xây dựng và tăng diện tích cây xanh. Tất cả các giải pháp này, dù ở quy mô nào, đều cần sự phối hợp liên ngành từ cấp chính quyền, các tổ chức khoa học cho đến doanh nghiệp và chính người dân.
Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà từng nhấn mạnh: “Môi trường không thể là cái giá cho tăng trưởng, và càng không thể là lực cản của phát triển bền vững”. Lời cảnh báo đó không chỉ mang ý nghĩa chính trị mà còn là lời hiệu triệu hành động cho toàn xã hội.
Muốn Hà Nội trở thành đô thị thông minh, đáng sống, công cuộc chống ô nhiễm không khí không thể dừng lại ở cam kết. Nó phải trở thành một chiến dịch liên ngành, liên tục và toàn dân, bởi mỗi hạt bụi trong không khí hôm nay có thể trở thành nguy cơ sức khỏe ngày mai.