Hoàn thiện, nâng cao năng lực hệ thống thủy lợi để ứng phó với biến đổi khí hậu

Việt Nam là một trong những quốc gia chịu nhiều ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu. Trong những năm gần đây, một trong những tác động đáng lo ngại nhất của biến đổi khí hậu là tình trạng xâm nhập mặn ở các vùng đất sản xuất nông nghiệp, đặc biệt là ở Đồng bằng sông Cửu Long. Bên cạnh đó, bão, lũ lụt ở miền trung cũng gây ra rất nhiều thiệt hại. 

Để giải quyết những thách thức này, Thủ tướng Chính phủ có Quyết định số 847/QĐ-TTg phê duyệt Quy hoạch phòng, chống thiên tai và thủy lợi thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050. Đây là quy hoạch quan trọng, có ý nghĩa rất lớn đối với công tác thủy lợi và phòng chống thiên tai trong thời gian tới.

Theo thống kê, hiện nay trên cả nước có hơn 86.200 công trình thủy lợi, gồm 6.750 hồ chứa thủy lợi và 592 đập dâng, 19.416 trạm bơm, 27.754 cống và 291.013 km kênh mương các loại. Các công trình thủy lợi đã cung cấp nước cho hơn 686.000 ha nuôi trồng thủy sản và cấp nước cho 951 khu công nghiệp với tổng lưu lượng khoảng 6,2 triệu mét khối/ngày, đêm. 

Các công trình này đóng vai trò quan trọng trong điều hòa nguồn nước, phòng chống thiên tai liên quan đến nước như: Hạn hán, xâm nhập mặn, lũ lụt…; bảo đảm an ninh nguồn nước, bảo vệ môi trường sinh thái gắn với nước. 

Tuy nhiên, ở một số nơi, nhiều công trình được xây dựng thủ công, kênh mương bồi lắng... không bảo đảm phục vụ theo thiết kế, dẫn tới nhiều diện tích thường xuyên bị ngập úng. Ngoài ra, chất lượng đê ở nhiều khu vực chưa tốt, việc quản lý sử dụng bãi sông, bảo vệ không gian thoát lũ... nhiều bất cập, dẫn tới suy giảm khả năng thoát lũ. 

Tình trạng lũ quét, sạt lở đất có nguy cơ cao xảy ra tại khu vực trung du miền núi phía bắc, miền trung…; sạt lở bờ sông, biển gây ảnh hưởng ngày càng nghiêm trọng và phức tạp dưới tác động của khai thác nguồn nước, khoáng sản và ảnh hưởng của biến đổi khí hậu…

Ông Nguyễn Hoàng Hiệp - Thứ trưởng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho biết: “Hiện nay, đáy nhiều dòng sông ngày càng bị bào mòn, riêng sông Hồng mỗi năm giảm 1cm, như vậy trong vòng 10 năm sẽ hạ thấp 1m. Tất cả các công trình gắn với dòng sông này đang trơ đáy dẫn đến việc khó khăn trong lấy nước phục vụ sản xuất, sinh hoạt, ô nhiễm môi trường.” 

Ông Hiệp cũng cho biết thêm, tình trạng hạn hán, xâm nhập mặn đến sớm và kéo dài ở khu vực Đồng bằng sông Cửu Long có nguy cơ ngày càng khốc liệt hơn, lũ lụt ở miền trung diễn biến ngày càng cực đoan. Vì vậy, Quy hoạch phòng, chống thiên tai và thủy lợi thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 sẽ giúp nâng cao hiệu quả hệ thống công trình thủy lợi, hạn chế những rủi ro thiên tai gây ra.

Cụ thể, theo quy hoạch, cần chủ động nguồn nước tại chỗ cho sinh hoạt ở các khu vực bị ảnh hưởng của hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn; chú trọng một số vùng đặc biệt khó khăn về nguồn nước, vùng thường xuyên chịu ảnh hưởng của hạn hán, xâm nhập mặn, lũ, ngập lụt, úng; chủ động kiểm soát mặn, ngọt tại các vùng cửa sông, vùng ven biển; bảo đảm tiêu, thoát nước qua công trình thủy lợi cho khoảng 3,5 triệu héc-ta diện tích đất sản xuất nông nghiệp, thủy sản và diện tích đất đô thị, công nghiệp…

Quy hoạch đề ra mục tiêu đến năm 2050 sẽ cấp nước tưới chủ động cho toàn bộ diện tích lúa được tưới với tần suất bảo đảm tối thiểu 85%, riêng vùng Đồng bằng sông Hồng bảo đảm 90 đến 95%; chủ động với các kịch bản cực đoan, nâng cao tỷ lệ tưới tiết kiệm nước. Nâng diện tích cây trồng cạn được tưới lên 100% với tần suất bảo bảo tưới từ 90 đến 95%; bảo đảm cấp đủ nước cho 13 triệu con gia súc, gia cầm; cấp, thoát nước chủ động cho hơn 1,4 triệu ha nuôi trồng thủy sản thâm canh tập trung; khắc phục hoàn toàn tình trạng ô nhiễm nguồn nước trên các sông, kênh, hệ thống thủy lợi…

Quy hoạch cũng nêu rõ, để thực hiện được mục tiêu trên, các bộ, ngành, địa phương cần rà soát, sửa đổi hoàn thiện một số cơ chế chính sách đặc thù để huy động nguồn lực đầu tư, quản lý, khai thác công trình thủy lợi, cấp nước sinh hoạt nông thôn, công trình phòng, chống thiên tai. 

Đồng thời củng cố, kiện toàn các tổ chức quản lý, khai thác để vận hành, khai thác hiệu quả và bảo đảm an toàn các công trình thủy lợi; thực hiện các chương trình đào tạo nhân lực trong lĩnh vực chuyển đổi số, ứng dụng và phát triển công nghệ mới; ưu tiên công nghệ số trong quản lý, đầu tư hạ tầng và dịch vụ công trong lĩnh vực thủy lợi, phòng, chống thiên tai.

Bên cạnh đó, cần nghiên cứu, chuyển giao, ứng dụng khoa học - công nghệ trong quy hoạch, thiết kế, xây dựng, quản lý, vận hành công trình thủy lợi, phòng chống thiên tai; nâng cao năng lực quan trắc, cảnh báo lũ, lũ quét, lụt, hạn hán, thiếu nước, sạt lở; ứng dụng khoa học-công nghệ, vật liệu mới trong thiết kế, xây dựng công trình thủy lợi, phòng chống thiên tai; nghiên cứu, phát triển, ứng dụng khoa học-công nghệ, đổi mới sáng tạo để sử dụng nước tiết kiệm, an toàn, tuần hoàn, tái sử dụng nước;...

Cùng với đó cần tăng cường hợp tác quốc tế nhằm trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm, chuyển giao công nghệ trong đầu tư xây dựng, quản lý, khai thác và vận hành công trình thủy lợi, phòng chống thiên tai, ứng phó với biến đổi khí hậu.