Nguyên nhân san hô biển Côn Đảo bị tẩy trắng, chết diện rộng

Ngày 10/6, Ban Quản lý Vườn Quốc gia Côn Đảo (huyện Côn Đảo, tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu) cho biết đã phối hợp Viện Hải dương học (Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) khảo sát thực tế hiện trạng san hô vùng biển Côn Đảo bị tẩy trắng diện rộng.

Qua khảo sát chi tiết hiện trạng san hô bị tẩy trắng tại 8 trạm rạn quanh đảo Côn Sơn cho thấy, các trạm rạn phía Đông Nam đảo Côn Sơn có tỷ lệ san hô bị tẩy trắng cao hơn nhiều so với các trạm rạn phía Tây Bắc của đảo. Nhiệt độ nước biển đến độ sâu đến 20m duy trì ở mức 32 độ C.

Khu vực các trạm rạn phía Đông của đảo như Đầm Tre, Hòn Cau, Hòn Tài và Cực Gà, san hô bị tẩy trắng từ 80-100%, ghi nhận khoảng 15-20% san hô mới chết (đã mất polyp và bắt đầu phủ rong ngả màu vàng nhạt). Toàn bộ các giống san hô phổ biến trên rạn đều bị tẩy trắng, san hô mềm bị tẩy trắng toàn bộ.

Đối với khu vực phía Tây của đảo Côn Sơn như Hòn Tre Lớn, Hòn Tre Nhỏ, Bãi Ông Cường và Bãi Ông Đụng, san hô bị tẩy trắng khoảng 60-70%, san hô mới chết chiếm khoảng 10%. Trong các trạm phía Tây đảo, khu vực rạn san hô Bãi Ông Cường bị tác động bởi Sao biển gai và trầm tích lắng đọng trên rạn nhiều.

Trong quá trình khảo sát, các nhà khoa học ghi nhận có sự hiện diện của Sao biển gai tại các trạm rạn khu vực Hòn Cau, Hòn Tài và Ông Cường. Bên cạnh đó, Trai tai tượng cũng bị tác động bởi nhiệt độ nước biển cao làm mất màu ở phần mô hữu cơ.

Theo các nhà khoa học, hiện tượng san hô tẩy trắng tại Côn Đảo là do sự gia tăng nhiệt độ nước biển trên 30 độ C. Đây là tai biến thiên nhiên đã được Cơ quan Quản lý Khí quyển và Đại dương Quốc gia Mỹ (NOAA) dự báo xảy ra trên quy mô toàn cầu trong khoảng thời gian từ tháng 4 đến tháng 10 năm 2024. Trong đó, khu vực biển miền Nam Việt Nam nói chung và vùng biển Côn Đảo nói riêng được dự báo diễn ra hiện tượng tẩy trắng từ ngày 10/5 đến hết ngày 20/6 (thời điểm dự báo tháng 4/2024). Nhiệt độ nước biển tầng mặt đã vượt ngưỡng 30 độ C từ giữa tháng 4 và đạt giá trị cao 32 độ C tại thời điểm khảo sát.

Qua chuỗi số liệu thực tế khai thác từ hệ thống cảnh báo tẩy trắng của Coral reef watch (CRW), từ ngày 10/5, vùng biển Côn Đảo đã trong tình trạng cảnh báo tẩy trắng nhẹ (cấp độ Warming). Đến ngày 20/5, tình trạng tẩy trắng đã nâng lên tẩy trắng cấp độ 1 (cấp độ cao). Từ ngày 31/5 đến 2/6, khu vực vùng biển Côn Đảo đã tiệm cận mức độ tẩy trắng cấp độ 2 (cấp độ rất cao).

Qua các ghi nhận từ Vườn Quốc gia Côn Đảo và thực tế khảo sát cho thấy, san hô Côn Đảo đã bắt đầu tẩy trắng từ giữa tháng 5, thời gian thực địa khảo sát từ ngày 2-5/6, là thời gian diễn ra tẩy trắng đỉnh điểm nhất.

Theo NOAA, vào ngày 5/6, hiện tượng tẩy trắng san hô ở vùng Côn Đảo vẫn tiếp tục diễn ra đến thời điểm 9/6, với cấp độ 1 (đã giảm nhẹ); đến 16/6, cấp độ tẩy trắng đã xuống mức Watch (mức độ ít bị tẩy trắng nhưng cần quan sát thêm).

Thạc sỹ Thái Minh Quang, Viện Hải dương học (Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) cho biết, hiện tượng san hô tẩy trắng trên diện rộng là hậu quả của việc nhiệt độ nước biển gia tăng bất thường vượt ngưỡng 30 độ C, dẫn đến tảo cộng sinh trong san hô rời khỏi cơ thể san hô, làm cho khung xương san hô bị mất màu. Việc đánh giá tình trạng san hô trước, trong và sau khi bị tẩy trắng vô cùng quan trọng đối với việc quản lý rạn san hô.

Thạc sỹ Thái Minh Quang đề xuất, Vườn Quốc gia Côn Đảo cần thu thập số liệu nhiệt độ và độ mặn nước biển từ tháng 4 đến tháng 6 ở các trạm quan trắc cũng như trạm đo khí tượng thủy văn quanh đảo để xác định việc san hô vùng biển Côn Đảo bị tẩy trắng do nhiệt độ nước biển tăng cao, khả năng bị ảnh hưởng của nước ngọt trong thời gian mùa mưa tại Côn Đảo. Căn cứ theo thời gian dự báo về mức độ tẩy trắng của NOAA, hiện tượng tẩy trắng sẽ giảm dần cấp độ kể từ sau ngày 9/6. Việc đánh giá lại tại 8 trạm rạn nêu trên sau 1 tháng (từ sau 15/7/2024) là cần thiết, để đánh giá sự thay đổi độ phủ của san hô sống trên rạn và san hô mới chết, từ đó tính toán tỷ lệ độ phủ san hô bị chết do ảnh hưởng của hiện tượng tẩy trắng, xem xét khả năng phục hồi của san hô trên rạn. Ngoài ra, Vườn Quốc gia Côn Đảo cần xây dựng chương trình giám sát rạn san hô định kỳ hằng năm về độ phủ các hợp phần đáy, mật độ cá rạn, mật độ động vật đáy kích thước lớn, các mối tác động. Việc này cần được thực hiện như nhiệm vụ thường xuyên của đơn vị và thực hiện trong thời gian dài.

Hiện tượng san hô tẩy trắng trong lịch sử đã diễn ra trên quy mô toàn cầu trong các năm 1998, 2010, 2016. Tuy nhiên tại khu vực Việt Nam nói chung và Côn Đảo nói riêng, hiện tượng tẩy trắng đã được ghi nhận trong các năm 1998, 2000, 2002, 2010, 2016, 2019. Điều này chứng tỏ, khu vực phía Nam Việt Nam trong 20 năm trở lại đây, hiện tượng này xảy ra thường xuyên và tần suất dày đặc.

Ông Nguyễn Khắc Pho, Giám đốc Ban Quản lý Vườn Quốc gia Côn Đảo cho biết, với diễn biến mới được cập nhật sau chuyến khảo sát cùng đoàn của Viện Hải dương học, Ban Quản lý Vườn Quốc gia Côn Đảo kiến nghị cần phải khảo sát, đánh giá lại lần hai các rạn san hô để có cơ sở đánh giá mức độ tác động và khả năng phục hồi của rạn san hô do biến cố tẩy trắng, trên cơ sở đó đề xuất các phương án phục hồi phù hợp. Các chương trình phục hồi san hô hiện nay dự kiến thực hiện trong tháng 7 cần hoãn lại vì san hô trên rạn mới bị tẩy trắng, khả năng phục hồi còn yếu, việc tách mảnh tập đoàn san hô bố mẹ để lấy giống phục hồi sẽ làm tập đoàn bố mẹ bị suy yếu, tỷ lệ sống của các mảnh san hô phục hồi sẽ rất thấp. Ngoài ra, trong thời gian 3 tháng sau khi tẩy trắng, cần giảm tải các hoạt động phát triển kinh tế - xã hội như khai thác thủy sản, dịch vụ du lịch bơi ngắm, xả thải từ đất liền tại các vùng rạn quan trọng trong các phân khu chức năng bảo tồn biển của Vườn Quốc gia Côn Đảo; đồng thời thực hiện thu gom sao biển gai, xây dựng kế hoạch phục hồi rạn san hô tại các vùng rạn bị tác động nặng.

Trước đó, ngày 30/5, Ban Quản lý Vườn Quốc gia Côn Đảo cho biết, Phòng Bảo tồn và Hợp tác Quốc tế thuộc Ban Quản lý Vườn Quốc gia Côn Đảo đã tổ chức khảo sát thực tế các rạn san hô vùng biển: Vịnh Côn Sơn, Hòn Bảy Cạnh, Hòn Cau, Vịnh Đầm Tre, Hòn Tre Nhỏ, Hòn Tre Lớn, Ông Đụng, Hòn Bà, Hòn Tài và Hòn Trứng, bước đầu ghi nhận lượng san hô bị tẩy trắng và chết với tỷ lệ khá lớn vì hiện tượng El Nino khiến nước biển tầng đáy nóng lên trong tháng 4, tháng 5.