Đốt rơm rạ: Lãng phí tài nguyên, ô nhiễm môi trường

Theo đại diện Bộ Tài nguyên và Môi trường, ô nhiễm không khí ở Hà Nội và các đô thị xuất phát từ các nguồn thải giao thông, xây dựng, sản xuất công nghiệp và các hoạt động dân sinh khác. Tình trạng ô nhiễm không khí ở miền Bắc cũng bị chi phối mạnh bởi quy luật của thời tiết. Ô nhiễm không khí nghiêm trọng ở miền Bắc thường xuất hiện vào mùa đông, từ tháng 10 đến tháng 3 năm sau khi trời ít mưa và điều kiện nghịch nhiệt xảy ra.

Riêng với đợt ô nhiễm không khí đang diễn ra, bên cạnh các nguyên nhân nói trên, còn có nguyên nhân từ hoạt động đốt rơm rạ sau thu hoạch, theo TS Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam. TS Tùng cho biết, lượng bụi phát sinh lớn từ hoạt động đốt rơm rạ, kết hợp với điều kiện thời tiết lặng gió làm cho bụi không phát tán được mà đọng lại gần bề mặt khiến tình trạng ô nhiễm không khí trở lên nghiêm trọng hơn.

Việc đốt rác thải, rơm rạ và các phụ phẩm nông nghiệp, hiện nay đang là một trong những vấn đề lớn của các địa phương và các tỉnh đồng bằng sông Hồng phải đối mặt. Hành động đốt ngoài trời này không những gây ra hậu quả có thể thấy trước mắt như ô nhiễm không khí và khói, gia tăng nhiệt độ cục bộ mà còn có thể ảnh hưởng đến sức khoẻ cộng đồng về lâu dài do nguy cơ phát sinh các chất ô nhiễm hữu cơ khó phân huỷ, tồn tại bền vững trong môi trường.

Hiện đang là cao điểm của mùa gặt tại các tỉnh miền bắc, phần lớn rơm, rạ sau thu hoạch được bà con xử lý bằng cách đốt, có nơi lên đến 90%. Khắp các ngả đường từ làng quê đến thành phố, cứ vào khoảng 4 - 5 giờ chiều lại được bao trùm bằng khói bụi do người dân tranh thủ đốt rơm rạ sau vụ thu hoạch. Khói bụi, đặc biệt là thời điểm này trùng với những ngày nắng nóng oi bức ở miền bắc đã khiến cho không khí càng ngột ngạt hơn.

Báo cáo môi trường quốc gia 2016-2020 ghi nhận, ô nhiễm không khí tại Hà Nội cũng như các tỉnh miền Bắc chủ yếu là ô nhiễm bụi. Trong đó bụi mịn PM2,5 được coi là tử thần trong không khí khi có thể đi sâu vào phổi, gây ra nhiều bệnh về hô hấp, tim mạch, đặc biệt là với đối tượng nhạy cảm như người già, trẻ em.

Việc đốt rơm rạ ngoài trời là quá trình đốt không kiểm soát, trong đó sản phẩm chủ yếu là các chất khí CO2, CO, NOX. Khi rơm rạ không cháy hết sẽ tạo bụi mịn và hợp chất anđehit gây ảnh hưởng xấu sức khỏe.

Theo một kết quả nghiên cứu tại đồng bằng sông Hồng, lượng CO2 vào môi trường do đốt đồng là 1,2-4,7 triệu tấn/năm, CH4 là 1-3,9 nghìn tấn/năm, CO là 28,3-113,2 nghìn tấn/năm. Ở đồng bằng sông Cửu Long, lượng rơm đốt ước tính hàng năm phát thải 17,95 triệu tấn CO2; 485,58 nghìn tấn CO và 10,38 nghìn tấn NOX vào khí quyển. Các nhà khoa học tính toán, lượng khí nhà kính phát thải vào môi trường do đốt rơm rạ có thể gây thiệt hại về môi trường, lên đến hàng trăm triệu đôla mỗi năm.

Tiến sĩ Lê Văn Tri, chuyên gia công nghệ sinh học cảnh báo, khói rơm rạ có tính cay, làm chảy nước mắt, gây kích thích phản ứng ở họng khiến người hít khói dễ bị ho, hắt hơi, buồn nôn, ngạt thở. “Các nhà khoa học cho rằng khói rơm rạ thường cháy không thành ngọn lửa nên sinh ra rất nhiều CO – loại khí rất độc có thể gây chết người”, ông Tri nói.

Theo PGS – TS Nguyễn Thị Ánh Tuyết (Viện Khoa học Công nghệ và Môi trường – ĐH Bách Khoa Hà Nội) cho biết, hoạt động đốt cháy các vật liệu trong không khí (đốt hở) do không có phương pháp kiểm soát quy trình và các thông số hoạt động như: Đun nấu (lò than tổ ong…) hay đốt sinh khối (phụ phẩm nông nghiệp, giấy, gỗ…); đốt rác thải, sự cố cháy, cháy rừng… sẽ gây phát thải nhiều chất ô nhiễm độc hại do đốt ở nhiệt độ thấp (200-700 độ C) và thời gian không đủ để đốt cháy hoàn toàn.

“Khói sinh ra từ quá trình đốt ngoài trời còn gây ra mùi và ảnh hưởng đến tầm nhìn, đặc biệt trên các đoạn đường giao thông. Khi đốt cháy sẽ sản sinh ra CO2 góp phần gây biến đổi khí hậu; sinh ra các chất độc hại ảnh hưởng đến sức khoẻ cộng đồng” – bà Ánh Tuyết cảnh báo.

Phân tích sâu hơn, vị chuyên gia của Viện Khoa học Công nghệ và Môi trường cho biết, bụi và kim loại sinh ra trong quá trình đốt hở có thể gây ra hàng loạt bệnh nguy hiểm cho con người như hắt hơi; kích ứng mắt, họng, phổi; khò khè, khó thở ở những người mắc bệnh hen suyễn, bệnh phổi; gây tắc nghẽn mãn tính; các vấn đề về tim mạch (bao gồm những cơn đau tim ở những người đã bị bệnh tim trước đó); kích ứng phổi, tiếp xúc với da có thể gây ra các nốt đỏ, phồng hoặc bong da…

Nói về tác hại của khói bụi do đốt rơm, rạ đối với sức khỏe của con người, TS. Hoàng Dương Tùng – Chủ tịch Mạng lưới Không khí sạch Việt Nam cho biết: Trong khói đốt rơm, rạ có các hạt bụi nhỏ, bồ hóng muội than, khí CO, CO2, SO2, NO2… Khói rơm rạ có tính cay, làm chảy nước mắt, gây kích thích phản ứng ở họng, khiến người hít khói rơm rạ dễ bị ho, hắt hơi, buồn nôn, ngạt thở… Khói do đốt rơm rạ thường cháy không thành ngọn lửa nên sinh ra rất nhiều khí CO (gọi là khí monoxide carbon). Đây là loại khí rất độc có thể gây chết người. Người hít nhiều và kéo dài có thể biến đổi cấu trúc của bộ máy hô hấp, dễ mắc nhiễm trùng phổi, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, ung thư phổi…

Về lâu dài, khói bụi, khí độc hít phải sẽ gây tổn thương khó nhận thấy những nguy hiểm vì nó từ từ phá hủy bộ máy hô hấp. Trước hết là mũi họng, thanh quản bị viêm thường xuyên. Dấu hiệu ban đầu chỉ là hắt hơi, sổ mũi nhưng sau đó dẫn đến viêm mạn tính đường hô hấp trên.

Người bị bệnh luôn thiếu oxy dẫn đến suy giảm sức khỏe và dễ mắc các bệnh khác như bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, viêm phế quản, viêm phổi và ung thư phổi. Khi đường hô hấp trên bị tấn công và phá hủy dần, sẽ không còn khả năng ngăn chặn những bụi bặm vi trùng tấn công sâu hơn vào phế quản và phổi. Bị viêm lâu ngày, khí quản phải chống lại bằng cách tăng tiết nhiều đờm gây cản trở lưu thông bình thường ở đường thở. Tắc nghẽn này gây khó thở và ứ đọng đờm dãi, trở thành môi trường cho các vi khuẩn sinh sôi và dần đẩy người bệnh vào suy hô hấp, suy tim, suy nhược cơ thể và tử vong. Không những gây hại cho sức khỏe con người, lửa từ các đống rơm, rạ còn có thể gây cháy ruộng, cháy nhà, gây tai nạn giao thông…

Theo khuyến cáo của các chuyên gia, người dân, nhất là nhóm người già, trẻ em, người đang mắc bệnh hô hấp mãn tính nên hạn chế ra ngoài vào thời điểm chỉ số ô nhiễm không khí quá cao, gây nguy hiểm. Nếu bắt buộc phải ra ngoài, mọi người cần trang bị mũ, áo, khẩu trang và kính để hạn chế tác hại của ô nhiễm không khí. Đặc biệt, người dân cần đeo khẩu trang đạt chuẩn khi ra đường nhất là người già và trẻ nhỏ. Như vậy sẽ có thể hạn chế tiếp xúc với không khí bị ô nhiễm. Nên chọn các loại khẩu trang đảm bảo chất lượng, có khả năng lọc các hạt bụi mịn.

Ngoài ra, người dân cần thường xuyên vệ sinh mắt, mũi. Thói quen này giúp loại bỏ những vi khuẩn, bụi bẩn dính ở trong khoang mắt, mũi, họng, đặc biệt ở trẻ nhỏ. Một ngày nên duy trì xịt mũi, rửa mắt, súc miệng 2 lần với nước muối sinh lý nhằm hạn chế tác nhân gây các bệnh về hô hấp. Cần chú ý vệ sinh nhà cửa sạch sẽ, thoáng mát, lưu thông không khí và xây dựng chế độc ăn uống phù hợp, bảo vệ cơ thể từ bên trong.