Emagazines

GS.TS Phạm Quý Nhân: 'Hồi sinh sông Tô Lịch cần nhiều hơn một giải pháp'

Thu Hà • 08:13 28/02/2025

Là chứng nhân lịch sử đồng hành với Thủ đô Hà Nội đi qua biết bao thăng trầm trong quá trình xây dựng và phát triển, sông Tô Lịch có ý nghĩa quan trọng trong đời sống văn hóa cũng như kinh tế-xã hội của thành phố. Vì vậy, việc cải thiện chất lượng nước, hồi sinh dòng sông Tô Lịch là vấn đề nhận được sự quan tâm, trăn trở của chính quyền thành phố và là điều mong mỏi của người dân Thủ đô nhiều năm qua.

Mới đây, một giải pháp được đưa ra nhằm "hồi sinh" sông Tô Lịch đó là bổ cập nước từ sông Hồng vào sông Tô Lịch. Tuy nhiên, liệu đây có phải là phương án bền vững hay chỉ là biện pháp tạm thời? Việc đưa nước từ sông Hồng vào sông Tô Lịch sẽ mang lại hiệu quả đến đâu khi nguồn thải vẫn chưa được kiểm soát chặt chẽ? Và để "hồi sinh" thực sự, sông Tô Lịch cần thêm những giải pháp nào? Để làm rõ những vấn đề này, PV Moitruong.net.vn đã có cuộc trao đổi với GS.TS Phạm Quý Nhân – Giảng viên Cao cấp Khoa Tài nguyên Nước, trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội.

PV: Thưa Giáo sư, ông đánh giá thế nào về tính khả thi của đề xuất sử dụng nước sông Hồng để làm sạch sông Tô Lịch? Đây có phải là giải pháp bền vững hay chỉ mang tính tạm thời?

GS.TS Phạm Quý Nhân: Trước tiên, cần phải khẳng định rằng việc bổ sung nước từ sông Hồng vào sông Tô Lịch là một giải pháp cần thiết nhằm cải thiện chất lượng nước và cảnh quan đô thị của Hà Nội với những lý do như sau:

• Chất lượng nước hiện tại: Sông Tô Lịch là nơi tiếp nhận nhiều nước thải sinh hoạt và công nghiệp chưa qua xử lý, khiến nước bị ô nhiễm nghiêm trọng với hàm lượng BOD, COD, amoni, coliform vượt mức cho phép.
• Dòng chảy của sông gần như không tồn tại do việc kết nối với nguồn bổ cập không còn, đặc biệt vào mùa khô. Như chúng ta đã biết, Tô Lịch vốn là một phụ lưu của sông Hồng, đưa nước sông Hồng sang sông Nhuệ. Hệ thống sông Tô Lịch bị cắt mất nguồn nước sông Hồng từ đầu thế kỷ 18 - khi sông Hồng đổi dòng, các cửa sông cấp nước dần bị bồi lấp. Đến năm 1889, khi người Pháp xây chợ Đồng Xuân lấp hẳn khúc sông đầu nguồn thì Tô Lịch chỉ còn chức năng thoát nước
• Mặc dù đoạn bờ trái từ đường Hoàng Quốc Việt đến đập Thanh Liệt và bờ phải đoạn từ đường Lê Văn Lương đến đập Thanh Liệt có 182 cửa xả, đã được xây dựng hệ thống cống bao và các giếng tách thu gom nước thải và dẫn vào hệ thống Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá. Trên toàn tuyến, vẫn còn khoảng 26 cửa xả nước vào sông Tô Lịch chưa được thu gôm. Đoạn bờ phải từ đường Hoàng Quốc Việt đến đường Lê Văn Lương có khoảng 55 cửa xả chưa được tách nước thải. Chính vì vậy vẫn còn một lượng lớn nước thải được xả vào sông Tô Lịch

Để đánh giá tính khả thi của của giải pháp dẫn nước sông Hồng, cần xem xét các khía cạnh như sau:

• Khả năng cải thiện chất lượng nước sông Tô Lịch: Nếu nước từ sông Tô Lịch vẫn còn ô nhiễm, việc xả trực tiếp ra sông Hồng có thể làm giảm chất lượng nước của sông này, làm tăng khả năng tự làm sạch của nông sông khi tồn tại dòng chảy.
• Để bổ sung nước từ sông Hồng vào sông Tô Lịch, cần phải xây dựng hệ thống trạm bơm với công suất được thiết kế phù hợp, xử lý sơ bộ nước sông do khi hàm lượng phù sa cao đặc biệt vào mùa khô. Nếu không, quá trình lắng đọng phù sa sẽ làm bồi lắng lòng sông và như vậy cần phải nạo vét. Hơn thế nữa, để duy trì mực nước sông Tô Lịch, giải pháp làm đập dâng trên sông cũng đã được đề xuất. Chính vì vậy, chi phí vận hành sẽ tốn kém hơn
• Tác động đến môi trường và xã hội: Việc bổ sung nước sông Hồng vào sông Tô Lịch sẽ cải thiện dòng chảy sông Tô Lịch, giúp khôi phục hệ sinh thái đô thị, cải thiện chất lượng nước, giảm lượng mùi hôi thối gây ảnh hưởng đến cộng đồng dân cư sống hai ven sông.

PV: Việc bổ cập nước sông Hồng vào sông Tô Lịch có thể giúp cải thiện lưu lượng dòng chảy, nhưng liệu có giải quyết tận gốc vấn đề ô nhiễm hay không, khi nguồn xả thải vẫn tiếp tục đổ vào sông?

GS.TS Phạm Quý Nhân: Việc bổ cập nước từ sông Hồng vào sông Tô Lịch có thể giúp cải thiện lưu lượng dòng chảy, từ đó giảm tình trạng ứ đọng nước và pha loãng nồng độ ô nhiễm. Tuy nhiên, phương án này không thể giải quyết tận gốc vấn đề ô nhiễm nếu các nguồn xả thải không được kiểm soát chặt chẽ.

Như đã nêu ở trên, mặc dù 182 cửa xả, đã được xây dựng hệ thống cống bao và các giếng tách thu gom nước thải và dẫn vào hệ thống Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá. Trên toàn tuyến, vẫn còn khoảng 26 cửa xả nước vào sông Tô Lịch chưa được thu gom. Đoạn bờ phải từ đường Hoàng Quốc Việt đến đường Lê Văn Lương có khoảng 55 cửa xả chưa được tách nước thải. Chính vì vậy vẫn còn một lượng lớn nước thải được xả vào sông Tô Lịch cần được giải quyết triệt để.

Bổ cập nước “cứu” sông Tô Lịch: Muốn duy trì dòng sông sạch lâu dài phải đấu nối toàn bộ cống xả thải

PV: Theo ông, ngoài việc bổ sung nước sông Hồng, cần triển khai những biện pháp nào khác để đảm bảo sông Tô Lịch không tái ô nhiễm sau khi được làm sạch?

GS.TS Phạm Quý Nhân: Để có thể giải quyết triệt để vấn đề ô nhiễm sông Tô Lịch, ngoài việc bổ sung nước sông Hồng về lâu dài cần giải quyết đồng bộ các biện pháp sau:

• Hoàn thiện hệ thống xử lý nước thải tập trung: Thu gom toàn bộ nước thải và tách nước thải và nước mưa, dẫn về hệ thống xử lý nước thải tập trung. Các dự án đang được triển khai cần được tăng tốc hơn nữa
• Tách biệt nước thải và nước mưa: Hệ thống thoát nước riêng giúp giảm thiểu ô nhiễm vào mùa khô.
• Kiểm soát chặt chẽ xả thải: Áp dụng công nghệ xử lý hiện đại, kiểm tra định kỳ, xử phạt nghiêm các cơ sở vi phạm.
• Cải thiện dòng chảy và khả năng tự làm sạch: Bổ cập nước từ sông Hồng, hồ điều hòa; nạo vét bùn đáy để giảm ô nhiễm nội sinh.
• Phục hồi hệ sinh thái sông:
  + Công nghệ sinh học: Dùng vi sinh vật, vật liệu lọc sinh học để làm sạch nước.
  + Thực vật thủy sinh: Trồng bèo tây, cỏ vetiver ven sông giúp hấp thụ ô nhiễm.
  + Hệ sinh thái thủy sinh: Thả cá, tảo, vi sinh vật có lợi để duy trì chất lượng nước.

PV: Có nhiều ý kiến lo ngại về chất lượng nước sông Hồng, đặc biệt là vào mùa khô khi hàm lượng phù sa cao. Việc dẫn nước này có cần qua các khâu xử lý trước khi đưa vào sông Tô Lịch không, thưa ông?

GS.TS Phạm Quý Nhân: Các bước xử lý cần thiết trước khi bổ cập nước:

• Lắng lọc phù sa: Do nước sông Hồng có lượng phù sa lớn, cần bể lắng hoặc công nghệ lọc để loại bỏ bớt cặn bùn.
• Bản thân nước sông Hồng cũng có thời gian bị ô nhiễm cho nên cần kiểm soát hàm lượng dinh dưỡng: Hạn chế nitrat, photphat tránh nguy cơ phú dưỡng làm phát sinh tảo độc trong sông.
• Điều chỉnh pH và oxy hóa: Đảm bảo nước có hàm lượng oxy hòa tan phù hợp để hỗ trợ quá trình tự làm sạch của sông Tô Lịch.

Chính vì vậy, việc xử lý sơ bộ là cần thiết để nước sông Hồng khi bổ cập có thể giúp cải thiện sông Tô Lịch thay vì gây thêm vấn đề ô nhiễm.

Để giảm thiểu chi phí lý xử lý sơ bộ nêu trên, tôi đề nghị xây dựng hệ thống thấm lọc ven sông Hồng, hoặc bãi giữa sông Hồng bằng cách xây dựng các hành lang thu nước sông Hồng sau khi đã được lọc tự nhiên thông qua các lớp cát ở ven sông hoặc bãi giữa trước khi bơm vào hệ thống sông Tô Lịch và Hồ Tây. Công nghệ này cũng đã được áp dụng ở nhiều các nước phát triển để phục vụ khai thác nước cho sinh hoạt như CHLB Đức, Nhật Bản…

PV: Với quan điểm của mình, ông có đề xuất gì cho một chiến lược tổng thể nhằm hồi sinh các con sông nội đô Hà Nội, thay vì chỉ xử lý riêng lẻ từng dòng sông như hiện nay?

GS.TS Phạm Quý Nhân: Đúng như vậy, cần phải có một một chiến lược tổng thể nhằm hồi sinh các con sông nội đô Hà Nội. Về mặt nguyên lý, để giải quyết vấn đề này, cần xem xét lại hệ thống tự nhiên trước đây đã được vận hành khi mà chất lượng và số lượng các nguồn nước đó vẫn còn hoạt động tốt. Cố gắng khôi phục lại hệ thống tự nhiên đó, cụ thể là:

• Kiểm soát nguồn ô nhiễm: Xây dựng hệ thống xử lý nước thải tập trung, tách nước thải khỏi nước mưa, giám sát chặt chẽ xả thải công nghiệp và y tế.
• Cải thiện dòng chảy & tự làm sạch: Bổ cập nước đã xử lý, nạo vét bùn đáy, ứng dụng công nghệ sinh học để phân hủy chất ô nhiễm.
• Xây dựng các hồ điều hoà đảm bảo nguồn cấp cho các con sông đặc biệt vào mùa khô
• Phục hồi hệ sinh thái: Phát triển vùng đệm sinh thái, thả cá và vi sinh vật có lợi, áp dụng công nghệ tuần hoàn nước đô thị.
• Quản lý bền vững & cộng đồng: Phối hợp liên ngành, thu hút đầu tư tư nhân, nâng cao nhận thức người dân.