Đô thị Việt Nam trước thách thức nắng nóng cực đoan: Hướng đi từ giải pháp làm mát bền vững

Ngày 28/8 tại Hà Nội, Cục Biến đổi khí hậu (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) phối hợp với Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP) và Viện Tăng trưởng xanh toàn cầu (GGGI) đã tổ chức cuộc họp “Tổng kết hoạt động hợp tác về giải pháp làm mát hiệu quả, thân thiện với khí hậu và chống nắng nóng cực đoan tại khu vực đô thị ở Việt Nam”.

Sự kiện quy tụ nhiều nhà quản lý, chuyên gia trong và ngoài nước để cùng đánh giá kết quả thí điểm, chia sẻ kinh nghiệm và bàn định hướng cho những đô thị thân thiện với khí hậu trong tương lai.

Việt Nam khẳng định vai trò tiên phong trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu

Nhu cầu cấp bách từ thực tế nắng nóng

Ông Lê Ngọc Tuấn, Phó Cục trưởng Cục Biến đổi khí hậu, nhấn mạnh: biến đổi khí hậu khiến nhiệt độ toàn cầu tăng nhanh chóng, giai đoạn 2015–2024 đã được ghi nhận nóng nhất trong lịch sử, với mức tăng trung bình 1,54°C so với thời kỳ tiền công nghiệp. Hệ lụy là băng tan, nước biển dâng, thiên tai khốc liệt và đặc biệt, các đợt nắng nóng xuất hiện dày đặc hơn. Báo cáo IPCC dự báo xu thế này sẽ tiếp diễn nhiều thập kỷ tới.

Ở Việt Nam, tình trạng nắng nóng cực đoan ngày càng rõ rệt. Tháng 4/2024, có tới 110/186 trạm khí tượng ghi nhận mức nhiệt kỷ lục. Riêng Hà Nội, ngày 4/8/2025, nhiệt độ đã đạt đỉnh 40,3°C. Những đợt nắng gay gắt này không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là người già và trẻ em, mà còn tạo áp lực lớn lên hạ tầng đô thị, hệ thống điện và các khu dân cư.

Ông Tuấn cho biết: “Việt Nam đã thể hiện cam kết mạnh mẽ cùng cộng đồng quốc tế. Năm 2023, chúng ta tham gia Cam kết Làm mát toàn cầu, hướng tới giảm phát thải từ hoạt động làm mát ít nhất 68% vào năm 2050 so với 2022. Năm 2024, Thủ tướng Chính phủ ban hành Kế hoạch quốc gia về quản lý, loại trừ các chất làm suy giảm tầng ô-dôn và khí nhà kính được kiểm soát (Quyết định 496/QĐ-TTg). Đặc biệt, năm 2025, lần đầu tiên khái niệm “làm mát bền vững” được thể chế hóa tại Nghị định 119/2025/NĐ-CP, mở đường cho các chính sách dài hạn”.

Trong ba năm qua, Việt Nam đã hợp tác với UNEP, GGGI và nhiều đối tác để triển khai thí điểm mô hình làm mát bền vững tại Cần Thơ, Đà Nẵng, Quảng Trị. Dự án này đã hỗ trợ xây dựng kế hoạch hành động làm mát đô thị (UCAP), cung cấp phân tích kỹ thuật, chính sách, đồng thời xác định danh mục dự án ưu tiên. Đáng chú ý, hai nghiên cứu tiền khả thi đã được tiến hành tại Dự án Trung tâm Công nghệ thông tin tập trung (Cần Thơ) và Dự án Khu dân cư Phú Bình (Tam Kỳ, Quảng Nam, nay thuộc TP Đà Nẵng).

Bài toán “nóng lên – tiêu thụ điện – phát thải”

Ông Benjamin Hickman, Quản lý chương trình cấp cao của UNEP, cảnh báo về vòng luẩn quẩn hiện nay: sử dụng thiết bị làm mát kém hiệu quả khiến điện năng tiêu thụ nhiều hơn, phát thải tăng cao, từ đó lại làm đô thị nóng hơn. “Làm mát không còn là tiện nghi xa xỉ, mà đã trở thành nhu cầu thiết yếu gắn liền với sức khỏe cộng đồng và năng suất lao động. Nếu không có giải pháp bền vững, nhu cầu làm mát toàn cầu có thể chiếm tới 10% tổng phát thải khí nhà kính vào năm 2050”, ông Benjamin Hickman nhấn mạnh.

Theo phân tích từ dự thảo Kế hoạch Hành động Quốc gia về Làm mát, đến năm 2030, nhu cầu làm mát ở Việt Nam có thể tăng thêm 34%. Đây là thách thức không nhỏ đối với cam kết đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050.

Việt Nam – Điểm sáng trong hợp tác quốc tế

Bà Maria Cecilia Pana, Phó Trưởng đại diện GGGI tại Việt Nam, nhấn mạnh: “Chúng tôi coi vai trò của mình như chất xúc tác, kết nối chính sách, tài chính, công nghệ để biến các mục tiêu tham vọng thành hành động cụ thể”. Theo bà, làm mát bền vững không chỉ là giải pháp khí hậu mà còn liên quan trực tiếp đến an ninh năng lượng, sức khỏe cộng đồng và đổi mới sáng tạo.

Trong giai đoạn hợp tác vừa qua, các kế hoạch hành động đô thị lồng ghép giải pháp dựa vào thiên nhiên đã được xây dựng, kèm theo nhiều khóa đào tạo, hội thảo nâng cao năng lực. UNEP và GGGI cũng hỗ trợ Việt Nam hoàn thiện chính sách, tạo hành lang tài chính để thu hút sự tham gia của Quỹ Bảo vệ Môi trường Việt Nam và khu vực tư nhân.

Đáng chú ý, Kế hoạch hành động làm mát đô thị Cần Thơ vừa được công bố tại hội thảo, trở thành kế hoạch đầu tiên ở ASEAN và mở ra tiền lệ cho các đô thị khác. Ông Hickman nhận định đây là kết quả cho thấy Việt Nam đã sớm ưu tiên ứng phó với nắng nóng đô thị và lồng ghép làm mát vào NDC từ năm 2022 cũng như chiến lược Net Zero sau này.

Từ phía địa phương, bà Nguyễn Thị Thùy Nhi, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường TP Cần Thơ cho biết: “Sau sát nhập, quy mô diện tích và dân số của Thành phố Cần Thơ đều mở rộng và cùng với quá trình đô thị quá, Thành phố có nhu cầu cấp thiết gắn kết hoạt động làm mát vào quá trình quy hoạch đô thị mới. Các đề xuất từ dự án sẽ giúp lồng ghép giải pháp làm mát bền vững vào ngay từ khâu thiết kế”.

Các chuyên gia khẳng định, kết quả từ những mô hình thí điểm sẽ là nền tảng quan trọng để Việt Nam xây dựng Kế hoạch Hành động Quốc gia về Làm mát. Dù vẫn còn đối mặt thách thức về tài chính và kỹ thuật, song với sự hậu thuẫn từ hợp tác quốc tế và quyết tâm chính trị, Việt Nam đang trở thành một trong những quốc gia tiên phong ở khu vực về triển khai giải pháp làm mát bền vững.