Đông Nam Á oằn mình giữa mùa mưa cực đoan hiếm gặp

Theo CNA, phần lớn Đông Nam Á đang trải qua một trong những mùa mưa khắc nghiệt nhất kể từ đầu thập kỷ, với chuỗi bão lũ kéo dài từ Vịnh Thái Lan tới Thái Bình Dương. Hàng triệu người phải sơ tán, hàng trăm người thiệt mạng. Các chuyên gia nhận định diễn biến này bắt nguồn từ sự kết hợp hiếm gặp của nhiều hệ thống thời tiết mạnh, trong bối cảnh biến đổi khí hậu gia tăng rõ rệt.

La Niña và Dipole Ấn Độ Dương pha âm gây mưa kỷ lục

Hai hiện tượng khí hậu quy mô lớn – La Niña và Ấn Độ Dương Dipole (IOD) pha âm cùng xuất hiện với cường độ bất thường đã làm lượng mưa tăng đột biến trên khắp khu vực. La Niña đẩy nhiệt về phía tây Thái Bình Dương, tăng cường mưa gió mùa; trong khi IOD pha âm khiến vùng biển quanh Indonesia ấm lên, hút ẩm và tạo ra các trận mưa lớn.

Thông thường, hai hiện tượng này không trùng thời điểm cực đại. Năm nay, sự cộng hưởng của chúng diễn ra trong bối cảnh nhiệt độ biển ở Biển Đông và vùng biển phía đông Philippines cao bất thường, tạo điều kiện lý tưởng cho mưa kéo dài và bão mạnh.

Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO) cho biết năm 2024 là năm nóng nhất từng được ghi nhận, nhiệt độ trung bình toàn cầu cao hơn 1,55°C so với thời kỳ tiền công nghiệp. Châu Á cũng đang nóng lên gần gấp đôi mức trung bình toàn cầu. Không khí ấm chứa nhiều hơi nước hơn, khiến các trận mưa lớn trở nên dữ dội và khó lường.

Việt Nam: Lũ chồng lũ, hàng trăm người thiệt mạng

Từ giữa tháng 10, mưa lớn liên tiếp khiến miền Trung Việt Nam chìm trong biển nước. Hàng nghìn ngôi nhà bị cuốn trôi hoặc ngập sâu, hàng trăm người thiệt mạng. Tính từ đầu năm, Việt Nam đã phải đối mặt với 14 cơn bão.

Thiệt hại trải rộng từ Hà Nội, Huế, Đà Nẵng đến Hội An, Nha Trang và TP.HCM, với ước tính hàng trăm triệu USD. Nhiều lưu vực sông như Hương, Vu Gia – Thu Bồn, sông Ba hay sông Dinh đều ghi nhận mực lũ vượt mọi kỷ lục lịch sử. Riêng Huế có nơi mưa tới 1–1,7m chỉ trong 24 giờ cuối tháng 10.

Bà Phạm Thị Thanh Ngà, Viện trưởng Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu, đánh giá mức độ bất thường của đợt mưa lũ năm nay là “chưa từng thấy”, khi nhiều hệ thống sông độc lập đồng loạt ghi nhận lũ cực đoan.

Philippines và Thái Lan chịu thiệt hại nặng nề

Tại Philippines, hai cơn bão Kalmaegi và Fung-wong liên tiếp đổ bộ trong vòng một tháng, khiến hơn 1,5 triệu người phải sơ tán. Đây là cơn bão thứ 20 và 21 ảnh hưởng đến quốc gia này trong năm nay. Các chuyên gia nhận định Fung-wong đạt sức mạnh tương đương siêu bão.

Thái Lan cũng đang vật lộn với lượng mưa lớn nhất trong ba thế kỷ. Thành phố Hat Yai bị cô lập, hơn 600mm mưa trút xuống trong vài ngày, buộc chính quyền phải sơ tán dân khẩn cấp. Tổng cộng 9 tỉnh phía Nam bị ảnh hưởng, với khoảng 2,1 triệu người chịu tác động.

Malaysia không nằm ngoài vòng ảnh hưởng, khi gió mùa đông bắc gây lũ lụt sớm trên diện rộng. Hơn 3.000 điểm có nguy cơ cao được ghi nhận, và gần 25.000 người đã phải sơ tán tính đến ngày 25/11.

La Niña được dự báo duy trì tới đầu năm 2026, đồng nghĩa nguy cơ mưa lớn bất thường tiếp tục hiện hữu. Khi nền đất đã bão hòa nước, chỉ một trận mưa vừa cũng có thể gây lũ hoặc sạt lở.

Trung tâm Khí tượng Chuyên ngành ASEAN cảnh báo lượng mưa những tháng tới nhiều khả năng vẫn cao hơn trung bình ở phần lớn Đông Nam Á lục địa, cũng như tại Indonesia, Philippines và Bán đảo Malaysia.

Theo các chuyên gia, thách thức lớn nhất của các quốc gia Đông Nam Á lúc này không chỉ là ứng phó với bão lũ hiện tại, mà còn là nâng cao khả năng thích ứng dài hạn. Cơ sở hạ tầng thoát nước, hệ thống đê điều và năng lực dự báo thời tiết tại nhiều nước vẫn chưa đáp ứng được tốc độ gia tăng của các hiện tượng khí hậu cực đoan.

Hội nghị COP30 đã thống nhất mục tiêu tăng gấp ba nguồn lực tài chính cho thích ứng đến năm 2035, nhưng nhiều quốc gia đang phát triển vẫn lo ngại vì thiếu lộ trình cụ thể.

Cần chiến lược ứng phó mạnh mẽ và hợp tác khu vực

Các chuyên gia khuyến cáo chính phủ các nước cần đầu tư toàn diện hơn vào hệ thống cảnh báo sớm, nâng cấp hạ tầng chống ngập, triển khai công trình xanh, bảo vệ bờ biển và tăng cường truyền thông để người dân chủ động ứng phó.

Đợt lũ lịch sử tại Hat Yai là minh chứng rõ ràng cho thấy tốc độ và mức độ khốc liệt của thiên tai đã vượt xa khả năng đối phó của nhiều nước. Chậm trễ trong chuẩn bị khiến thiệt hại ngày càng nặng nề.

Bối cảnh biến đổi khí hậu toàn cầu đòi hỏi các quốc gia Đông Nam Á phải đẩy mạnh hợp tác khu vực, chia sẻ dữ liệu khí tượng, xây dựng chiến lược phòng chống thiên tai đồng bộ trước khi những hiện tượng “bình thường mới” này trở nên còn khắc nghiệt hơn.

Ứng phó biến đổi khí hậu – Nhiệm vụ trọng tâm, cấp bách của quốc gia