Siết kiểm soát nguồn thải: Giải pháp trọng tâm cải thiện không khí đô thị

Nguồn thải chính và yêu cầu siết chặt quản lý

Báo cáo của Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho thấy ô nhiễm không khí tại đô thị chủ yếu đến từ bốn nhóm: Giao thông, xây dựng, sản xuất công nghiệp – làng nghề và hoạt động dân sinh như đốt rác, rơm rạ, than tổ ong, vàng mã…

Trong đó, phát thải công nghiệp chiếm khoảng 29% lượng bụi mịn PM2.5. Riêng hoạt động xây dựng không chỉ tạo ra bụi mịn trực tiếp mà còn làm gia tăng bụi đường – một trong những yếu tố khiến chỉ số chất lượng không khí thường xuyên ở mức xấu. Dù Việt Nam đã ban hành nhiều quy định quản lý, công tác triển khai tại địa phương vẫn được đánh giá là chưa đủ mạnh.

Các chuyên gia thuộc dự án “Lồng ghép chống chịu biến đổi khí hậu và bảo vệ môi trường để phát triển đô thị xanh” đề xuất sớm xây dựng hệ thống kiểm kê khí thải công nghiệp ở cả Trung ương và địa phương, tích hợp vào cơ sở dữ liệu môi trường quốc gia. Việc này sẽ giúp xác định khu vực ô nhiễm trọng điểm, theo dõi biến động phát thải và đưa ra giải pháp quản lý phù hợp.

Bên cạnh đó, các cơ sở phát thải lớn như nhiệt điện, xi măng, luyện kim, lò đốt rác… cần được giám sát liên tục bằng hệ thống quan trắc tự động 24/7. Dữ liệu phải được kết nối và công khai ở mức phù hợp để phục vụ cảnh báo và thanh tra chuyên ngành.

Những giải pháp dài hạn

Một giải pháp mang tính nền tảng được nhấn mạnh là từng bước chuyển đổi năng lượng trong công nghiệp. Các chuyên gia khuyến nghị giảm dần sử dụng than, gia tăng tỷ lệ năng lượng tái tạo và áp dụng công nghệ tiết kiệm năng lượng, đặc biệt tại các khu vực công nghiệp tập trung như Đồng bằng sông Hồng và Đông Nam Bộ.

Nhiều địa phương cũng được yêu cầu rà soát, di dời các cơ sở sản xuất không đáp ứng tiêu chuẩn môi trường ra khỏi khu dân cư nhằm giảm rủi ro ô nhiễm cho cộng đồng.

Trên thế giới, công nghệ giám sát môi trường đang trở thành xu hướng, trong đó thiết bị bay không người lái (drone) được sử dụng để theo dõi bụi và khí thải tại công trường, khu sản xuất và các điểm nóng ô nhiễm. Khả năng quan sát diện rộng, truyền dữ liệu theo thời gian thực giúp việc kiểm tra hiệu quả hơn so với phương pháp truyền thống. Đây được xem là giải pháp phù hợp với bối cảnh đô thị Việt Nam.

Cùng với giám sát tự động, các địa phương cần đầu tư thêm thiết bị vệ sinh môi trường như xe hút bụi, xe phun rửa đường; đồng thời bố trí lực lượng vệ sinh hoạt động vào các khung giờ ô nhiễm cao điểm. Tăng tần suất làm sạch đường, đặc biệt từ tháng 10 đến tháng 4 – giai đoạn ô nhiễm cao, được xem là biện pháp cấp thiết nhằm giảm bụi tái lơ lửng.

Nhiều giải pháp công nghệ khác cũng được đề xuất thí điểm, gồm hệ thống vệ sinh phương tiện tại chỗ, công nghệ phun sương giảm bụi tại công trường, mô hình tái chế chất thải xây dựng để sản xuất vật liệu mới. Một số ý kiến khuyến nghị lắp đặt thiết bị lọc bụi kết hợp thông gió tại các không gian nhạy cảm như bệnh viện, trường học, chung cư.

Trong bối cảnh đô thị hóa nhanh, hạ tầng quá tải và công tác quản lý môi trường chưa theo kịp thực tế, việc cải thiện chất lượng không khí không còn là lựa chọn mà là trách nhiệm của toàn xã hội. Các chuyên gia cho rằng để giảm ô nhiễm bền vững, cần sự phối hợp chặt chẽ từ cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người dân trong việc tuân thủ quy định và điều chỉnh hành vi từ sản xuất đến sinh hoạt hàng ngày.

Ô nhiễm không khí đe dọa sức khỏe cộng đồng tại miền Bắc