Tăng cường giám sát, nâng cao hiệu quả thích ứng biến đổi khí hậu trong nông nghiệp và môi trường

Việt Nam, với đặc điểm địa lý bờ biển dài, địa hình đa dạng và mức độ phụ thuộc cao vào tài nguyên thiên nhiên, được đánh giá là một trong những quốc gia chịu tác động nặng nề nhất. Thống kê những năm qua cho thấy, 20 trong tổng số 21 loại hình thiên tai đã xuất hiện tại nước ta, từ bão, lũ, hạn hán cho đến xâm nhập mặn, ảnh hưởng trực tiếp tới đời sống, sinh kế và sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là nhóm dân cư dễ bị tổn thương. Trong bối cảnh đó, tăng cường khả năng chống chịu và thích ứng biến đổi khí hậu không chỉ là một yêu cầu phát triển mà đã trở thành vấn đề sống còn.

Biến đổi khí hậu gia tăng cường độ: Việt Nam đối mặt thách thức hiện hữu

Theo bà Mai Kim Liên, Phó Cục trưởng Cục Biến đổi khí hậu, nhận thức rõ tính cấp bách này, Chính phủ Việt Nam đã ban hành nhiều chính sách trọng điểm. Kế hoạch quốc gia thích ứng với biến đổi khí hậu giai đoạn 2021 – 2030, tầm nhìn 2050 được phê duyệt tại Quyết định số 1055/QĐ-TTg năm 2020 và cập nhật tại Quyết định 1422/QĐ-TTg năm 2024 đã tạo khung pháp lý để các bộ, ngành, địa phương triển khai hành động. Cùng với đó, Quyết định số 148/QĐ-TTg năm 2022 đã chính thức ban hành Hệ thống giám sát và đánh giá (M&E) các hoạt động thích ứng biến đổi khí hậu ở cấp quốc gia, trở thành công cụ nền tảng cho quản lý nhà nước trong lĩnh vực này. Theo quy định, tất cả bộ, cơ quan ngang bộ và UBND cấp tỉnh đều phải thực hiện giám sát, đánh giá và báo cáo kết quả đối với các hoạt động thích ứng thuộc phạm vi quản lý.

Trong thời gian qua, Cục Biến đổi khí hậu đã chủ trì xây dựng dự thảo báo cáo giám sát, đánh giá hoạt động thích ứng trong lĩnh vực nông nghiệp và môi trường, đồng thời soạn thảo kế hoạch triển khai thực hiện Quyết định 148 của Bộ NN-MT. Hội thảo được tổ chức với mục tiêu tham vấn ý kiến chuyên gia, nhà khoa học, cơ quan quản lý để bảo đảm báo cáo có tính toàn diện, phù hợp thực tiễn và khả thi trong triển khai.

Trong giai đoạn 2020 – 2024, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã ban hành 6 văn bản quy phạm pháp luật, 14 chiến lược, quy hoạch, kế hoạch liên quan đến thích ứng biến đổi khí hậu, đồng thời đang xây dựng thêm 7 văn bản khác. Nhiều nội dung biến đổi khí hậu được lồng ghép vào các quy hoạch, chiến lược ngành trọng yếu ban hành năm 2024 như Quy hoạch lâm nghiệp quốc gia, Quy hoạch bảo vệ và khai thác nguồn lợi thủy sản, Quy hoạch hệ thống cảng cá và khu neo đậu tránh trú bão, cũng như các quy hoạch tài nguyên nước tại các lưu vực sông. Đây là bước tiến quan trọng trong việc đưa thích ứng khí hậu trở thành yếu tố cấu thành trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội.

Ngoài ra, hợp tác quốc tế trong lĩnh vực khí hậu được mở rộng, tạo điều kiện huy động nguồn lực tài chính, kỹ thuật và tri thức từ nhiều đối tác. Hoạt động truyền thông, giáo dục cộng đồng cũng được triển khai đa dạng, góp phần nâng cao nhận thức và năng lực ứng phó. Nhờ đó, hầu hết các nhiệm vụ đặt ra trong năm 2024 đều hoàn thành đúng tiến độ, thể hiện sự phối hợp hiệu quả giữa các bộ, ngành và địa phương.

Hội thảo cũng chỉ ra hàng loạt khó khăn còn tồn tại. Nguồn dữ liệu phục vụ đánh giá năng lực chống chịu và thích ứng trong nhiều lĩnh vực, đặc biệt là nông nghiệp, còn hạn chế và thiếu đồng bộ. Nhiều chỉ số quan trọng chỉ có thể thu thập qua khảo sát thực địa, trong khi kinh phí điều tra chưa đáp ứng yêu cầu. Khung pháp lý, tiêu chuẩn kỹ thuật ở một số lĩnh vực chưa hoàn thiện, khiến việc đo lường, so sánh còn lúng túng.

Đội ngũ cán bộ chuyên trách về biến đổi khí hậu, nhất là ở cấp địa phương và doanh nghiệp, vẫn mỏng và thiếu ổn định. Việc nhân rộng các mô hình thích ứng còn chậm, cơ sở hạ tầng phục vụ cảnh báo sớm ở nhiều vùng sâu, vùng xa chưa đảm bảo để thông tin kịp thời đến người dân. Hoạt động truyền thông còn mang tính phong trào, chưa đi sâu vào nhu cầu thực tế của cộng đồng.

Các chuyên gia cũng nhấn mạnh những thách thức về phương pháp đánh giá. Bà Phạm Thị Thanh Ngà, Viện trưởng Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu cho rằng: Hệ thống chỉ tiêu hiện nay còn thiếu tính định lượng, gây khó khăn cho việc đánh giá hiệu quả thích ứng. Do đó, cần phân loại rõ tiêu chí kinh tế và xã hội, xây dựng lộ trình cụ thể trong kế hoạch 5 năm với các con số định lượng. Trong khi đó, đại diện Cục Viễn thám quốc gia lưu ý về việc thiếu cơ sở dữ liệu dùng chung, dẫn đến khó khăn trong tích hợp và phân tích tổng thể.

Từ các ý kiến tại hội thảo, có thể thấy việc giám sát và đánh giá hoạt động thích ứng biến đổi khí hậu là nhiệm vụ phức tạp, đòi hỏi vừa khung pháp lý chặt chẽ, vừa dữ liệu khoa học đầy đủ và nhân lực chuyên môn vững vàng. Các chuyên gia thống nhất rằng cần ưu tiên hoàn thiện thể chế, xây dựng hướng dẫn kỹ thuật chi tiết, đồng thời đẩy mạnh đào tạo cán bộ để nâng cao năng lực triển khai tại cơ sở.