Biến đổi khí hậu

Cảnh báo sớm - Giải pháp then chốt giảm thiểu thiệt hại do thiên tai tại Việt Nam

Quốc Minh • 05/06/2025 18:01

Từ đầu năm 2025, thiên tai đã gây ra nhiều thiệt hại nghiêm trọng trên cả nước, khiến 28 người thiệt mạng hoặc mất tích và gây tổn thất lớn về tài sản, nhà ở và sản xuất nông nghiệp. Đáng chú ý, khu vực Bắc Bộ đã ghi nhận nhiều hiện tượng thời tiết nguy hiểm dù chưa bước vào cao điểm mùa mưa.

Đặc biệt, từ giữa tháng 5 và trong các ngày 22 - 26/5, mưa lớn đã trút xuống nhiều địa phương như Lào Cai, Lai Châu, Bắc Kạn, Yên Bái, Quảng Ninh và Hà Tĩnh, gây hậu quả nặng nề. Riêng tại Hà Tĩnh, lượng mưa ghi nhận trong một giờ đạt mức kỷ lục 172mm - con số chưa từng thấy trong dữ liệu quan trắc trước đây. Lưu vực sông Ngàn Sâu và Ngàn Phố cũng ghi nhận một đợt lũ lớn nhất trong 30 năm qua - một minh chứng rõ ràng cho xu hướng thời tiết ngày càng cực đoan do biến đổi khí hậu.

Tính chất bất thường và cục bộ của các đợt mưa lớn đã làm gia tăng thách thức trong công tác cảnh báo và dự báo sớm thiên tai, khiến việc đưa ra dự báo toàn diện, dài hạn cho cả mùa gặp nhiều khó khăn.

Trong bối cảnh đó, hệ thống cảnh báo sớm được xem là chìa khóa giúp người dân và chính quyền chủ động hơn trong ứng phó và giảm thiểu rủi ro. Cảnh báo hiệu quả không chỉ cần nhanh mà còn phải chính xác, cụ thể, dễ hiểu và tiếp cận được đến cộng đồng.

Ông Mai Văn Khiêm - Giám đốc Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia cho biết, trung tâm đã triển khai mô hình dự báo số trị phân giải cao WRF-ARW trên siêu máy tính CRAY hiện đại. Hệ thống này giúp mô phỏng chi tiết trạng thái khí quyển toàn quốc, đồng thời tích hợp công nghệ đồng hóa dữ liệu đa nguồn, nâng cao độ chính xác và khả năng cập nhật tức thời.

Ngoài ra, ngành khí tượng thủy văn cũng đang tích cực ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) vào dự báo cực ngắn. Nhờ công nghệ học máy và xử lý ảnh thời gian thực, các bản đồ mưa được cập nhật mỗi giờ, là cơ sở để cảnh báo mưa dông, lũ quét, sạt lở đến cấp xã với thời gian báo trước từ 1–6 giờ.

Song song đó, hệ thống giám sát mưa, lũ, sạt lở và điều hành hồ chứa theo thời gian thực đang được thử nghiệm tại các lưu vực sông lớn như sông Hồng, sông Đà và sông Mã. Hệ thống này kết hợp cảm biến thực địa, mô hình tính toán và truyền dữ liệu nhanh, giúp hỗ trợ kịp thời trong điều hành thủy lợi và phòng chống thiên tai.

Dự báo cho thấy, mùa mưa bão năm nay tại các khu vực Việt Bắc, Đồng bằng Bắc Bộ, Bắc-Trung Trung Bộ và Nam Bộ có khả năng ghi nhận lượng mưa vượt trung bình nhiều năm từ 15–30%, thậm chí có nơi vượt 80%. Dự kiến từ nay đến cuối năm 2025, sẽ có khoảng 11–13 cơn bão hoặc áp thấp nhiệt đới trên Biển Đông, trong đó 5–6 cơn có thể ảnh hưởng trực tiếp đến đất liền.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Hoàng Hiệp đề nghị Trung tâm Dự báo Khí tượng - Thủy văn quốc gia tiếp tục nâng cao chất lượng dự báo, đặc biệt là trong khoảng thời gian trước 3 đến 6 giờ khi thiên tai xảy ra. Đồng thời, cần nghiên cứu các phương thức truyền thông nhanh, hiệu quả, giúp người dân tiếp nhận thông tin kịp thời và đầy đủ.

Theo ông Mai Văn Khiêm, trung tâm đang hướng tới mô hình cảnh báo đa nền tảng như ứng dụng di động, web, tin nhắn SMS, mạng xã hội, truyền hình và loa truyền thanh cơ sở. Các cảnh báo sẽ được cá nhân hóa theo vị trí cụ thể, sử dụng ngôn ngữ đơn giản và dễ tiếp cận cho mọi đối tượng.

Tuy vậy, vẫn còn nhiều thách thức cần vượt qua, bao gồm sự thiếu đồng bộ trong mạng lưới quan trắc, thiết bị đo đạc hạn chế tại vùng núi và trung du Bắc Bộ, thiếu hụt nhân lực công nghệ cao, chuyên gia AI, Big Data, cũng như nguồn kinh phí hạn chế cho nghiên cứu và thử nghiệm công nghệ mới. Ngoài ra, cần có cơ chế thúc đẩy hợp tác với các tổ chức khoa học và doanh nghiệp công nghệ trong và ngoài nước để hiện đại hóa công tác dự báo và cảnh báo thiên tai tại Việt Nam.