[Góc nhìn tuần qua]: Nước thải chung cư “thách thức trong lòng thành phố”

Từ nhiều năm nay, chung cư đã trở thành lựa chọn an cư của hàng triệu gia đình ở các đô thị lớn như Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng, Hải Phòng. Thế nhưng công tác xử lý nước thải ở nhiều chung cư không được quan tâm đúng mức. Không ít hệ thống xử lý chỉ tồn tại trên bản vẽ, hoặc được lắp đặt để hoàn tất thủ tục nghiệm thu, rồi sau đó hoạt động cầm chừng. Nước thải chưa qua xử lý chảy thẳng ra kênh mương, hồ điều hòa, gây mùi hôi, ô nhiễm và tiềm ẩn rủi ro cho sức khỏe hàng chục nghìn cư dân. Theo thống kê, trên địa bàn thành phố Hà Nội có gần 1.600 tòa chung cư cũ, xây dựng từ những năm 1960-1980. Còn ở TP.HCM, kết quả giám sát chất lượng nước năm 2024, tỷ lệ chung cư đủ điều kiện chỉ chiếm 61,9%.

Trên giấy tờ, khung pháp lý khá đầy đủ. Nhưng trong thực tế, khoảng cách giữa quy định và vận hành lại quá lớn. Khi dự án xin cấp phép xây dựng, hệ thống xử lý nước thải luôn có mặt trong hồ sơ thiết kế. Nhưng sau khi công trình đi vào vận hành, nhiều nơi bỏ qua khâu duy tu, không thuê nhân sự kỹ thuật chuyên trách, hoặc tìm cách “tiết kiệm chi phí” bằng cách tắt bớt công đoạn xử lý.

Ở các đô thị lớn, hiện có ba mô hình xử lý nước thải tại chung cư. Thứ nhất là trạm xử lý nước thải tập trung tại chỗ (STP), được đầu tư công nghệ hiện đại với công suất vài trăm đến vài nghìn mét khối/ngày. Về lý thuyết, đây là giải pháp tối ưu, nhưng chi phí vận hành quá cao khiến nhiều nơi chỉ chạy máy khi có đoàn kiểm tra. Thứ hai là bể tự hoại ba ngăn, mô hình phổ biến tại nhiều chung cư cũ hoặc dự án nhỏ, chỉ xử lý phần hữu cơ lắng đọng, còn nước thải vẫn ô nhiễm khi chảy ra ngoài. Thứ ba là phương án đấu nối vào hệ thống xử lý tập trung của thành phố, nhưng tỷ lệ nước thải đô thị được xử lý hiện mới đạt dưới 20%, khiến phương án này chỉ khả thi ở một số khu vực nhất định.

Nguyên nhân của tình trạng này đến từ nhiều phía, trước hết là hạ tầng thu gom chưa đồng bộ, khiến nhiều chung cư phải “tự xử” nhưng lại thiếu năng lực kỹ thuật. Thứ hai là khoảng trống pháp lý trong giai đoạn vận hành – quy chuẩn có, nhưng khâu giám sát định kỳ còn lỏng lẻo, nhiều hệ thống hoạt động hình thức hoặc ngừng hẳn mà không ai biết. Thứ ba, chi phí vận hành cao, trong khi phí dịch vụ bị khống chế thấp, khiến ban quản trị cắt giảm công đoạn xử lý để tiết kiệm. Cùng với đó là thiếu nhân lực chuyên môn, khi việc vận hành hệ thống bị giao cho tổ bảo trì hoặc vệ sinh tòa nhà. Và cuối cùng là trách nhiệm chồng chéo: khi xảy ra sự cố, chủ đầu tư, ban quản trị hay đơn vị vận hành đều thoái thác, để cư dân phải gánh hậu quả.

Giải pháp cần phải đồng bộ, ưu tiên công nghệ nhỏ gọn, dễ vận hành, có thể tái sử dụng nước sau xử lý. Đồng thời, kiểm định định kỳ, công khai kết quả cho cư dân, lập quỹ bảo trì riêng, thuê đơn vị vận hành chuyên nghiệp và tăng cường giám sát tự động kết nối với Sở Nông nghiệp và Môi trường. Và quan trọng nhất, cư dân cần chủ động giám sát, cùng tham gia giữ cho dòng nước của thành phố luôn trong lành.

[Góc nhìn tuần qua]: Bối cảnh thiên tai năm 2025 “xu hướng, tín hiệu và dự báo”