Vì sao lốc xoáy dồn dập xuất hiện ở nhiều tỉnh phía Bắc khi bão số 10 đổ bộ?

Liên tiếp lốc xoáy ở nhiều tỉnh

Từ 3h đến 5h sáng 29/9, khi tâm bão đang hoành hành tại Nghệ An - Hà Tĩnh với gió cấp 9-10, giật trên cấp 12, cách tâm bão khoảng 200 km, Ninh Bình xuất hiện lốc xoáy quét qua các xã Quỹ Nhất, Hải Anh, Hải Thịnh, Hồng Phong, Gia Hưng và Chất Bình. Thiệt hại ghi nhận ít nhất 9 người tử vong và 18 người bị thương.

Tại Hưng Yên, khoảng 10h30 cùng ngày, lốc xoáy xảy ra ở các xã Thái Thụy, Thái Ninh và Đông Thái Ninh khiến 2 người chết, 9 người bị thương, nhiều nhà dân tốc mái, sập tường. Dù cách tâm bão hơn 300 km, hiện tượng vẫn diễn ra mạnh.

Hải Phòng cách khu vực bão đổ bộ trên 400 km cũng ghi nhận vòi rồng tại xã Nguyễn Bỉnh Khiêm. Khoảng 50 ngôi nhà bị tốc mái, lật tôn; nhiều diện tích lúa đổ rạp, hệ thống điện tạm thời gián đoạn.

Vì sao lốc xoáy xuất hiện cùng lúc ở nhiều nơi?

Theo TS Trương Bá Kiên, Phó Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Khí tượng khí hậu (Viện KH KTTV và BĐKH), lốc xoáy hình thành khi không khí nóng ẩm bốc lên gặp lớp khí lạnh, khô ở phía trên, tạo chênh lệch lớn về nhiệt độ và gió. Khi kết hợp thêm hiện tượng "gió đứt" theo chiều đứng, luồng khí xoay tròn và hình thành ống xoáy từ mây dông xuống mặt đất.

Ông Hoàng Phúc Lâm, Phó Giám đốc Trung tâm Dự báo KTTV Quốc gia, cho biết hoàn lưu phía bắc bão Bualoi mạnh và mở rộng hơn phía nam. Vùng rìa này tiếp giáp áp cao cận nhiệt đới nên có gradient khí áp lớn, gây mưa dông dữ dội hơn, gió mạnh hơn so với khu vực xung quanh tâm bão.

Khi bão tiến vào Bắc Trung Bộ, rìa phía bắc bao trùm đồng bằng Bắc Bộ, tạo ra nhiều ổ dông mạnh trong sáng 29/9. Chính các ổ dông này sinh lốc xoáy ở Ninh Bình, Hưng Yên, Hải Phòng…

Lốc xoáy có quy mô rất nhỏ, chỉ vài chục đến vài trăm mét, tồn tại trong thời gian ngắn nên khó phát hiện qua radar, vệ tinh. Việc ghi nhận chủ yếu dựa vào người dân hoặc xảy ra đúng vị trí các trạm khí tượng.

TS Kiên phân tích thêm: Hoàn lưu bão Bualoi mở rộng khoảng 250 km, bao trùm cả đồng bằng Bắc Bộ. Các dải mây xoắn ở rìa bão không chỉ gây mưa lớn mà còn tạo môi trường thuận lợi để lốc xoáy bùng phát.

Thời điểm mây bão ảnh hưởng trùng với không khí lạnh từ phía Bắc tràn xuống. Đồng thời, hoàn lưu bão số 9 Ragasa trước đó chưa tan hết khiến khí quyển thêm bất ổn.

Dòng mây nóng ẩm từ bão tràn xuống khu vực đồng bằng vào buổi sáng khi nền nhiệt còn thấp đã tương tác mạnh với lớp khí lạnh, khô dưới thấp. Sự chênh lệch nhiệt độ lớn cùng độ ẩm cao đã kích thích đối lưu dữ dội, tạo lốc xoáy tại nhiều địa phương.

Biến đổi khí hậu làm tăng nguy cơ

Theo các chuyên gia, trong bối cảnh nhiệt độ toàn cầu tăng, độ ẩm không khí cao hơn, bão có xu hướng mạnh hơn, mưa cực đoan nhiều hơn. Nguy cơ lốc xoáy kèm theo bão vì thế gia tăng cả về tần suất và mức độ tàn phá.

Lốc xoáy có thể xuất hiện do ảnh hưởng bão, nhưng cũng có thể hình thành độc lập trong các đám mây dông mùa hè, nhất là khi gặp giao tranh giữa khối khí nóng - lạnh lúc giao mùa. Dù quy mô nhỏ hơn, các trận lốc “độc lập” vẫn có thể cuốn mái nhà, bật gốc cây, làm đổ cột điện.

Ông Mai Văn Khiêm, Giám đốc Trung tâm Dự báo KTTV Quốc gia, nhấn mạnh: về bản chất, lốc xoáy giống một dạng bão nhưng cực nhỏ về không gian và thời gian tồn tại. Trong khi bão lớn được theo dõi bằng vệ tinh, radar và mô hình dự báo, lốc xoáy chỉ có thể quan sát bằng mắt thường và ghi nhận tình cờ.

Hiện cơ quan khí tượng chỉ có thể cảnh báo nguy cơ trước 2-3 giờ, dựa trên tín hiệu từ mây dông mạnh, môi trường nóng ẩm và bất ổn định khí quyển. Dự báo chính xác vị trí, thời điểm và cường độ lốc xoáy là điều gần như chưa thể thực hiện.

Nhiều khu vực trên cả nước mưa dông kèm lốc sét, nguy cơ lũ quét