Hợp tác quốc tế: Chìa khóa chống ô nhiễm không khí xuyên biên giới

Cả Ấn Độ và Pakistan hiện nằm trong nhóm những quốc gia ô nhiễm nhất hành tinh. Năm 2024, gần như toàn bộ người dân Pakistan phải sống trong bầu không khí chứa bụi mịn PM2.5 vượt ngưỡng cho phép, còn Ấn Độ có tới 74 thành phố góp mặt trong top 100 đô thị ô nhiễm nhất thế giới.

Ô nhiễm không khí không chỉ là mối đe dọa âm thầm đối với sức khỏe cộng đồng, gây ra hơn 1,7 triệu ca tử vong sớm mỗi năm, mà còn là “dịch bệnh kinh tế” khi làm hao hụt nguồn lực phát triển, khiến các quốc gia này thiệt hại khoảng 7–9% GDP hằng năm.

Tại Pakistan, năm 2024 ghi nhận 1,8 triệu người phải nhập viện và 11 triệu trẻ em bị ảnh hưởng trực tiếp bởi khói bụi. Tuổi thọ trung bình của người dân giảm hơn 3 năm, thậm chí lên tới 5 năm ở những khu vực ô nhiễm nghiêm trọng.

Nguồn gốc chính của tình trạng này đến từ tập quán đốt rơm rạ sau thu hoạch ở vùng đồng bằng Ấn – Hằng. Hàng chục nghìn điểm đốt đồng loạt tạo ra khói bụi dày đặc, kết hợp với khí thải giao thông, công nghiệp, hình thành lớp “sương xám độc hại” bao phủ nhiều bang. Dù chính phủ đã ra lệnh cấm đốt, hạn chế xây dựng, phun nước giảm bụi và thậm chí gieo mây nhân tạo, song tình hình vẫn lặp lại hằng năm vì thiếu biện pháp xử lý tận gốc.

Theo NASA, chỉ trong một tháng, vệ tinh đã phát hiện hơn 32.000 điểm đốt rơm rạ, trong đó bang Punjab chiếm khoảng 15.000 điểm. Lượng khói khổng lồ này cộng hưởng với khí thải xe cộ, nhà máy và nhiệt độ thấp mùa đông, tạo thành màn sương độc bao trùm nhiều khu vực, khiến hít thở trở thành nỗi ám ảnh thường nhật.

Sau lễ hội ánh sáng Diwali, mức độ ô nhiễm tại Ấn Độ càng trầm trọng hơn. Ngày 28/10, chính quyền New Delhi đã gieo mây nhân tạo lần đầu tiên để “rửa sạch bầu trời”, dù phương pháp này chỉ mang tính chống cháy tạm thời. Không khí chỉ cải thiện khi có mưa, nhưng nhanh chóng ô nhiễm trở lại do nguồn phát thải vẫn chưa được khống chế.

Trong những năm qua, cả Ấn Độ và Pakistan đã tăng cường nhiều biện pháp ứng phó: Giới hạn thi công công trình, phạt nặng xe gây khói, phun nước chống bụi, vệ sinh đường phố, triển khai học và làm việc online, thậm chí cấm tiệc nướng ngoài trời. Dù vậy, các nỗ lực này mới chỉ giải quyết phần ngọn, chưa thể xử lý các nguồn phát thải chính.

Giới chuyên gia nhận định, hai quốc gia cần hợp tác khu vực trong giám sát và chia sẻ dữ liệu không khí, đồng thời chuyển đổi mô hình nông nghiệp theo hướng xanh và bền vững. Thái Lan là ví dụ đáng học hỏi khi coi phụ phẩm nông nghiệp là nguồn tài nguyên mới: Chính phủ khuyến khích chuyển rơm rạ, lá mía thành nhiên liệu sinh khối, miễn thuế nhập khẩu thiết bị thu hoạch, và hỗ trợ tài chính cho nông dân bán phụ phẩm cho nhà máy điện sinh khối.

Thực tiễn cho thấy, nếu biết biến chất thải thành năng lượng, Ấn Độ và Pakistan hoàn toàn có thể vừa giảm ô nhiễm, vừa tạo thêm nguồn thu bền vững cho hàng triệu nông hộ.

Tại Hà Nội, ô nhiễm không khí đang là thách thức lớn. Chính quyền triển khai các biện pháp như vùng phát thải thấp, kiểm soát xây dựng, quan trắc hiện đại và xử lý rơm rạ sinh học, tái chế thành phân vi sinh hoặc thức ăn chăn nuôi. Trên các cánh đồng ven đô, nhiều mô hình bền vững cũng được áp dụng, nhưng quy hoạch chưa đồng bộ, thói quen dân cư và nguồn lực giám sát còn hạn chế.

Ô nhiễm không khí không biên giới, từ Punjab, New Delhi, Lahore đến Hà Nội, đe dọa sức khỏe hàng tỷ người. Như Tổng Thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres nhấn mạnh: Đầu tư vào năng lượng sạch, nông nghiệp bền vững và quản lý chất thải là cách duy nhất bảo vệ hơi thở hôm nay và mai sau.

Ô nhiễm môi trường tại hào Thành cổ Vinh