Emagazines

Bài 4: Hà Nội tăng tốc kiểm soát rác thải y tế – Cần giải pháp tổng thể, bền vững

Thu Hà - Thu Trinh • 20/10/2025 08:00

Mỗi ngày, hàng chục tấn rác thải y tế phát sinh từ các bệnh viện, trung tâm y tế, phòng khám công lập và tư nhân trên địa bàn Thành phố Hà Nội. Đây là loại chất thải đặc thù, tiềm ẩn nguy cơ lây nhiễm cao và gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng nếu không được quản lý đúng cách. Trước áp lực ngày càng lớn, Hà Nội đang đẩy mạnh triển khai nhiều giải pháp đồng bộ từ khâu phân loại tại nguồn đến xử lý tập trung với sự vào cuộc của ngành y tế, doanh nghiệp môi trường và các chuyên gia.

Thực trạng đáng lo ngại từ lượng rác thải y tế tăng cao

Theo thống kê từ Sở Y tế Hà Nội, trung bình mỗi ngày, hệ thống y tế trên toàn thành phố phát sinh khoảng 27–30 tấn chất thải y tế, trong đó có khoảng 7–10 tấn là chất thải nguy hại. Con số này có xu hướng tăng nhanh trong những năm gần đây do nhu cầu khám chữa bệnh ngày càng cao, cùng với sự phát triển mạnh của hệ thống phòng khám tư nhân. Rác thải y tế bao gồm nhiều loại: Kim tiêm, gạc băng, ống truyền dịch, vật dụng phẫu thuật đã sử dụng, hóa chất y tế, mô – tế bào – dịch thải… Đây đều là những vật liệu có khả năng gây lây nhiễm cao và không thể xử lý như rác sinh hoạt thông thường.

Khác với rác sinh hoạt, rác thải y tế có thể chứa mầm bệnh truyền nhiễm, độc tố hoặc các thành phần nguy hại với môi trường. Chỉ cần một khâu bị buông lỏng, toàn bộ hệ thống quản lý rác y tế sẽ bị đe dọa, kéo theo nguy cơ lây nhiễm chéo trong cộng đồng.

Hà Nội hiện có hàng trăm cơ sở y tế lớn nhỏ, từ bệnh viện công lập, bệnh viện tư nhân, phòng khám đa khoa, chuyên khoa, cơ sở y tế cộng đồng. Việc quản lý và kiểm soát rác thải y tế vì thế trở thành một bài toán phức tạp, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ và có hệ thống. Ở những bệnh viện lớn như Bệnh viện Bạch Mai, Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức hay Bệnh viện Thanh Nhàn, quy trình phân loại và xử lý rác thải y tế đã được thực hiện khá nghiêm ngặt. Rác thải y tế được chia theo nhóm: Chất thải lây nhiễm, chất thải nguy hại không lây nhiễm, chất thải thông thường và chất thải tái chế. Sau khi phân loại, các túi rác được niêm phong, vận chuyển bằng xe chuyên dụng đến khu xử lý tập trung hoặc lò đốt đạt chuẩn của bệnh viện.

Tuy nhiên, ở không ít cơ sở y tế tư nhân quy mô nhỏ, việc phân loại và lưu giữ rác thải chưa thực sự tuân thủ đúng quy định. Một số nơi còn trộn lẫn rác thải y tế nguy hại với rác sinh hoạt, hoặc lưu giữ không đúng thời gian, không có thiết bị bảo quản an toàn.

Theo Sở Y tế Hà Nội, công tác quản lý chất thải y tế trên địa bàn Thành phố thời gian qua vẫn còn gặp nhiều khó khăn, thách thức, đặc biệt trong các khâu nhân lực, thu gom và vận chuyển rác thải.

Theo Sở Y tế, hiện nay, tại nhiều cơ sở y tế, đội ngũ cán bộ phụ trách công tác quản lý chất thải y tế chưa đáp ứng được yêu cầu về số lượng và chuyên môn. Nhiều cán bộ còn kiêm nhiệm, chưa được đào tạo chuyên sâu, chưa có chứng chỉ ngắn hạn về quản lý chất thải, quản lý môi trường… Điều này ảnh hưởng không nhỏ đến hiệu quả thực hiện công tác bảo vệ môi trường trong các đơn vị y tế.

Bên cạnh đó, công tác thu gom và vận chuyển chất thải y tế cũng gặp nhiều vướng mắc. Do các trạm y tế xã, phường nằm rải rác, lượng rác thải phát sinh không nhiều, việc thu gom, vận chuyển đến nơi xử lý gặp khó khăn, tốn kém chi phí. Nguồn kinh phí đầu tư cho công tác quản lý chất thải y tế tại các cơ sở hiện vẫn còn hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu thực tế.

Hà Nội siết chặt quản lý và nâng cấp hệ thống xử lý

Trước thực trạng trên, Sở Y tế Hà Nội đã ban hành nhiều văn bản hướng dẫn, đồng thời tăng cường kiểm tra, giám sát việc thu gom – vận chuyển – xử lý chất thải y tế trên toàn địa bàn. Đại diện Sở Y tế, nhấn mạnh: Công tác quản lý rác thải y tế không chỉ là yêu cầu về môi trường mà còn là yêu cầu bắt buộc về kiểm soát nhiễm khuẩn bệnh viện. Hà Nội đã và đang siết chặt quản lý từ khâu phân loại tại nguồn, tăng cường hậu kiểm, đồng thời áp dụng công nghệ thông tin để truy xuất nguồn gốc rác thải.

Một số giải pháp trọng tâm đang được triển khai bao gồm tăng cường kiểm tra định kỳ và đột xuất tại tất cả cơ sở y tế, đặc biệt là các phòng khám tư nhân nhỏ lẻ; yêu cầu 100% cơ sở y tế ký hợp đồng xử lý rác thải với đơn vị đủ điều kiện; triển khai hệ thống quản lý điện tử, mã hóa, dán nhãn rác thải từ nguồn phát sinh, theo dõi hành trình vận chuyển đến nơi xử lý; phối hợp liên ngành giữa Sở Y tế – Sở Nông nghiệp và Môi trường – Công an để kiểm soát chặt khâu trung gian, ngăn chặn các đường dây gom rác trái phép.

Bên cạnh đó, khâu xử lý cuối cùng đóng vai trò then chốt. Hiện nay, Công ty Urenco 13 đang đảm nhận nhiệm vụ thu gom và xử lý trung bình khoảng 8 tấn rác thải y tế mỗi ngày trên địa bàn Thành phố Hà Nội. Nguồn phát sinh chủ yếu đến từ các bệnh viện, phòng khám (chiếm 95%), phần còn lại từ các cơ sở xét nghiệm, kiểm nghiệm và đào tạo chuyên ngành y tế.

Theo đại diện Urenco13, quy trình thu gom – vận chuyển – xử lý rác thải y tế nguy hại được thực hiện theo hợp đồng dịch vụ ký kết với các cơ sở y tế. Sau khi tiếp nhận thông tin, công ty bố trí phương tiện chuyên dụng đến thu gom rác đúng thời điểm và yêu cầu, đưa về nhà máy để xử lý tập trung. Công nghệ xử lý mà Urenco13 đang áp dụng là công nghệ hấp nhiệt ướt, sử dụng hơi nước bão hòa ở nhiệt độ cao nhằm tiêu diệt hoàn toàn các mầm bệnh có khả năng lây nhiễm. Đây được đánh giá là công nghệ tiên tiến, thân thiện môi trường do không sử dụng nhiên liệu hóa thạch, không phát sinh khí thải độc hại.

Trước áp lực gia tăng của lượng rác thải y tế, Urenco13 hiện đang vận hành ba hệ thống lò hấp với tổng công suất 13 tấn/ngày, bảo đảm năng lực xử lý ổn định. Tuy nhiên, theo đơn vị này, “nút thắt” lớn nhất trong công tác quản lý chất thải y tế tại Hà Nội hiện nay nằm ở khâu kiểm soát và hậu kiểm. Thành phố hiện có khoảng 7–8 đơn vị tham gia thu gom, xử lý rác thải y tế, phần lớn trong số đó không nằm trên địa bàn Hà Nội, gây khó khăn trong quản lý tổng thể.

Đại diện công ty cũng đưa ra một số kiến nghị như: Cơ quan quản lý cần tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, hậu kiểm; các cơ sở y tế phải thực hiện nghiêm túc việc quản lý rác thải trong khuôn viên bệnh viện; đồng thời, người dân cần tuân thủ quy định phân loại rác tại nguồn, đặc biệt trong môi trường y tế.

Một điểm nghẽn lớn khác là cơ chế tài chính cho xử lý rác thải y tế chưa thực sự rõ ràng. Nhiều bệnh viện công lập gặp khó khăn trong cân đối kinh phí chi trả dịch vụ xử lý rác y tế, trong khi các phòng khám tư nhân quy mô nhỏ thường tìm cách giảm chi phí, thậm chí không ký hợp đồng xử lý với đơn vị đủ điều kiện.

Ngoài ra, việc khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực xử lý rác y tế cũng là giải pháp quan trọng. Thay vì phụ thuộc vào một vài đơn vị lớn, Hà Nội có thể mở rộng xã hội hóa, tạo điều kiện cho các nhà đầu tư công nghệ sạch, tiên tiến tham gia, qua đó nâng cao năng lực xử lý và giảm áp lực cho hệ thống hiện có.

Chìa khóa giải pháp: Phân loại tại nguồn – chuyển đổi số – chế tài nghiêm

PGS.TS. Thầy thuốc ưu tú Phạm Ngọc Châu – Nguyên Chủ nhiệm Khoa Vệ sinh – Y học dự phòng Học viện Quân y nhấn mạnh rằng công tác quản lý chất thải y tế “không phải là vấn đề quá khó”, tuy nhiên, để đạt hiệu quả thực chất cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhiều lực lượng.

Theo ông, sự vào cuộc đồng bộ của ngành y tế, ngành môi trường và lực lượng Cảnh sát môi trường là yếu tố then chốt. “Khâu phối hợp giữa các ngành đang là điểm nghẽn lớn nhất hiện nay. Nếu giải quyết tốt nút thắt này, việc xử lý chất thải y tế sẽ trở nên bài bản và hiệu quả hơn,” PGS.TS. Phạm Ngọc Châu chia sẻ.

Ông cũng nhấn mạnh, công tác này không chỉ là trách nhiệm riêng của ngành y tế mà là nhiệm vụ chung của toàn xã hội, nhằm bảo vệ sức khỏe cộng đồng và môi trường sống. “Tất cả các bên cần cùng hành động vì lợi ích chung, vì sự an toàn của cộng đồng,” ông nói.

Còn theo các chuyên gia môi trường, khâu phân loại tại nguồn quyết định đến 60 - 70% hiệu quả xử lý rác thải y tế. Nếu rác không được phân loại đúng, toàn bộ quy trình phía sau sẽ bị ‘phá vỡ’. Khi đó, chi phí xử lý tăng cao, nguy cơ ô nhiễm cũng lớn hơn rất nhiều. Việc phân loại đúng giúp tách riêng rác nguy hại khỏi rác thông thường, giảm khối lượng rác phải xử lý theo quy trình đặc biệt. Việc đào tạo nhân viên y tế, hộ lý, bảo vệ… về quy trình phân loại là yếu tố bắt buộc. Ứng dụng mã QR, truy xuất điện tử sẽ giúp quản lý minh bạch hành trình của từng túi rác thải y tế. Một phần rác thải y tế không nguy hại có thể xử lý theo hướng tái chế an toàn (như chai nhựa, bìa carton sạch), giảm gánh nặng cho hệ thống xử lý nguy hại.

Tại Bệnh viện Bạch Mai, quy trình quản lý rác thải y tế đã được chuẩn hóa nhiều năm. Rác được phân loại ngay tại các buồng bệnh, phòng mổ, phòng xét nghiệm theo màu sắc túi rác. Sau đó, được niêm phong và vận chuyển bằng xe riêng đến khu lưu giữ tạm thời. Hằng ngày, đơn vị xử lý rác đến tiếp nhận, ký biên bản điện tử, quét mã QR để truy xuất. Nhờ áp dụng quy trình này, lượng rác y tế nguy hại giảm 15–20%, chi phí xử lý cũng giảm đáng kể. Quan trọng hơn, không xảy ra hiện tượng rác y tế thất thoát ra bên ngoài. Một số bệnh viện khác như Bệnh viện Thanh Nhàn, Bệnh viện Đống Đa cũng triển khai mô hình tương tự, kết hợp truyền thông nội bộ để nâng cao ý thức của cán bộ nhân viên y tế.

Một hướng đi mới mà một số bệnh viện tại Hà Nội đang thử nghiệm là ứng dụng công nghệ số để quản lý hành trình rác thải y tế từ nơi phát sinh đến nơi xử lý. Hệ thống này gồm gắn mã QR hoặc RFID trên từng túi rác; ghi nhận thời điểm phân loại – thu gom – vận chuyển – xử lý; theo dõi trực tuyến qua phần mềm quản lý tập trung; cảnh báo tự động nếu có sự cố bất thường trong hành trình. Cách làm này giúp minh bạch hóa toàn bộ quy trình, hạn chế tối đa tình trạng rác thải y tế bị tuồn ra ngoài hoặc xử lý không đúng quy định. Đồng thời, tạo cơ sở dữ liệu phục vụ kiểm tra, thanh tra nhanh chóng, chính xác.

Song song với giải pháp kỹ thuật và công nghệ, Hà Nội cũng đẩy mạnh chế tài xử lý vi phạm. Những cơ sở y tế vi phạm quy định về quản lý rác thải y tế sẽ bị xử phạt hành chính, thậm chí đình chỉ hoạt động. Việc xử lý nghiêm minh sẽ góp phần nâng cao ý thức tuân thủ của các cơ sở. Bên cạnh đó, công tác truyền thông – giáo dục cộng đồng cũng được đẩy mạnh. Nhiều bệnh viện tổ chức tập huấn định kỳ cho cán bộ, nhân viên về quy trình phân loại – thu gom – xử lý rác thải. Người dân khi đến khám chữa bệnh cũng được khuyến cáo không xả rác bừa bãi, tuân thủ hướng dẫn của bệnh viện.

Để giải bài toán rác thải y tế một cách căn cơ, các chuyên gia cho rằng Hà Nội cần một chiến lược dài hạn với 5 nhóm giải pháp trọng tâm: Hoàn thiện khung pháp lý, cập nhật quy chuẩn, quy trình quản lý rác thải y tế theo hướng chặt chẽ, đồng bộ; xây dựng cơ chế tài chính bền vững, xác định rõ trách nhiệm chi trả, tạo nguồn lực ổn định; ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số trong giám sát, truy xuất hành trình rác; đa dạng hóa công nghệ xử lý và khuyến khích xã hội hóa, thu hút doanh nghiệp đầu tư công nghệ hiện đại; tăng cường chế tài – nâng cao nhận thức của cả người làm nghề y lẫn cộng đồng.

Để nâng cao hiệu quả trong công tác quản lý, Sở Y tế Hà Nội cho biết sẽ tiếp tục tăng cường công tác thông tin, tuyên truyền, phổ biến và hướng dẫn các quy định của pháp luật về quản lý chất thải, bảo vệ môi trường trong các cơ sở khám, chữa bệnh. Đồng thời, Sở sẽ đẩy mạnh việc tổ chức các lớp tập huấn, đào tạo nhằm nâng cao kiến thức, kỹ năng và năng lực chuyên môn cho cán bộ, công chức, viên chức, người lao động trong ngành y tế, cũng như nâng cao nhận thức của người dân về công tác bảo vệ môi trường.

Song song với đó, Sở Y tế Hà Nội sẽ tiếp tục duy trì và tăng cường các hoạt động kiểm tra, giám sát, đảm bảo các cơ sở y tế thực hiện nghiêm túc quy chế chuyên môn và quy định về quản lý chất thải y tế, góp phần xây dựng môi trường y tế xanh – sạch – an toàn trên toàn địa bàn Thành phố.

Rác thải y tế là loại chất thải đặc thù, không thể xử lý theo cách thông thường. Một sai sót nhỏ trong quản lý có thể dẫn đến hậu quả lớn cho sức khỏe cộng đồng và môi trường. Tuy nhiên, nếu có sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan quản lý, cơ sở y tế, doanh nghiệp môi trường và chuyên gia, bài toán này hoàn toàn có thể kiểm soát được. Hà Nội đã đi những bước đầu tiên quan trọng trong xây dựng một hệ thống quản lý rác thải y tế hiện đại và an toàn. Nhưng để đạt được mục tiêu bền vững, cần sự vào cuộc mạnh mẽ và đồng bộ hơn nữa. “Bảo vệ môi trường y tế chính là bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Mỗi túi rác thải y tế được xử lý đúng cách không chỉ giúp bệnh viện sạch hơn, mà còn giúp Thủ đô xanh – an toàn hơn.