Ô nhiễm nhựa: Mối đe dọa thầm lặng và lời kêu gọi hành động khẩn cấp

Khát vọng thế giới không nhựa

Với chủ đề “Chống ô nhiễm nhựa” (Beat Plastic Pollution), Ngày Môi trường Thế giới 2025 một lần nữa gióng lên hồi chuông cảnh báo về thảm họa rác thải nhựa đang đe dọa nghiêm trọng đến tương lai của hành tinh. Đây không còn là một lời nhắc nhở mang tính hình thức, mà là một lời kêu gọi khẩn thiết từ Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP), nhấn mạnh rằng: “Không còn thời gian để trì hoãn”.

Theo số liệu từ UNEP, mỗi năm thế giới sản xuất hơn 430 triệu tấn nhựa, trong đó hơn 2/3 là nhựa dùng một lần – được thiết kế để phục vụ nhu cầu tiện lợi tức thời nhưng lại tồn tại hàng thế kỷ ngoài môi trường. Sự lệ thuộc dai dẳng vào loại vật liệu tưởng chừng “vô hại” này đã tạo nên một cuộc khủng hoảng môi trường toàn cầu: từ đại dương bị "bội thực nhựa" đến đất đai, sông ngòi và không khí bị âm thầm đầu độc.

Hệ lụy không dừng lại ở môi trường tự nhiên. Theo các nghiên cứu khoa học mới nhất, vi nhựa đã được phát hiện trong máu người, sữa mẹ và nhau thai, đặt ra những nghi vấn và cảnh báo nghiêm trọng về tác động lâu dài đối với sức khỏe con người. Trong khi đó, mỗi năm có hàng triệu sinh vật biển thiệt mạng vì nuốt phải hoặc bị mắc kẹt trong rác thải nhựa – những cái chết không tiếng kêu giữa lòng đại dương.

Trong bối cảnh đó, Hàn Quốc – quốc gia đăng cai Ngày Môi trường Thế giới 2025 – đã lựa chọn đảo Jeju làm nơi tổ chức các hoạt động trọng điểm. Không phải ngẫu nhiên, Jeju là địa phương đi đầu về các chính sách môi trường tiến bộ: Từ việc áp dụng hệ thống đặt cọc – hoàn trả cho đồ uống dùng một lần đến mục tiêu loại bỏ hoàn toàn nhựa dùng một lần vào năm 2040. Đây là minh chứng rõ ràng cho tầm nhìn và cam kết thực tế của một quốc gia đang chuyển mình để dẫn dắt làn sóng hành động xanh toàn cầu.

UNEP không chỉ đưa ra cảnh báo, mà còn vạch rõ hướng đi: Kêu gọi tất cả các chính phủ, doanh nghiệp và cộng đồng cùng nhau chuyển đổi sang nền kinh tế tuần hoàn, nơi sản phẩm nhựa không còn là “vật phẩm tiện lợi” rồi vứt bỏ, mà được thiết kế để tái sử dụng, tái chế và lưu thông lâu dài trong hệ sinh thái sản xuất – tiêu dùng. Đó là lựa chọn sống còn của nhân loại.

Bởi vì nếu không hành động ngay hôm nay, thế giới mai sau có thể không còn khả năng cứu vãn. Và đến lúc đó, thứ rác nhựa mà chúng ta từng coi là “vô hại” sẽ là chứng tích lạnh lùng của một nền văn minh đã tự nhấn chìm chính mình trong thứ tiện lợi rẻ tiền.

[VIDEO] Những hành động nhỏ cho một tương lai lớn không rác thải nhựa

Việt Nam trước thách thức và cơ hội xanh

Là quốc gia ven biển với hơn 3.000 km bờ biển, Việt Nam chịu tác động nặng nề từ ô nhiễm nhựa đại dương. Theo báo cáo của World Bank, Việt Nam xếp thứ tư thế giới về lượng rác thải nhựa thải ra biển. Tuy nhiên, những năm gần đây, Việt Nam cũng đang nổi lên như một trong những quốc gia châu Á hành động mạnh mẽ nhất để thay đổi thực trạng này.

Năm 2025 đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong chính sách môi trường quốc gia: Chính phủ Việt Nam đặt mục tiêu giảm 75% lượng rác thải nhựa trên biển, tiến tới chấm dứt hoàn toàn nhựa dùng một lần tại các khu du lịch, nhà hàng, khách sạn – những “điểm nóng” phát sinh nhựa khó kiểm soát.

Đây không phải là một tuyên bố mang tính biểu tượng, mà là một phần trong chiến lược dài hạn của nước ta. uật Bảo vệ Môi trường 2020, có hiệu lực từ đầu năm 2022, đã tạo nền móng vững chắc cho việc kiểm soát chất thải nhựa, đặc biệt thông qua cơ chế Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) – buộc doanh nghiệp phải thu hồi và xử lý bao bì sau tiêu dùng. Cách tiếp cận này không chỉ dịch chuyển gánh nặng từ phía người tiêu dùng sang nhà sản xuất, mà còn tạo động lực để doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, phát triển vật liệu bền vững và thân thiện môi trường.

Trên khắp cả nước, làn sóng “xanh hóa” đang lan rộng từ chính sách đến hành động cụ thể. TP. Hồ Chí Minh triển khai mô hình “chợ không nhựa” tại các khu dân cư đông đúc. Hà Nội phát động chiến dịch “Nói không với túi nilon tại siêu thị”, thu hút hàng chục nghìn lượt người dân tham gia chỉ trong vài tuần. Bên cạnh đó, nhiều doanh nghiệp trong nước cũng đã nắm bắt xu thế tiêu dùng có trách nhiệm: từ sản xuất bao bì bã mía, túi sinh học phân hủy hoàn toàn, đến phát triển dịch vụ giao hàng không sử dụng nhựa dùng một lần.

Tuy nhiên, những nỗ lực đó vẫn chưa tương xứng với quy mô của vấn đề. Theo UNDP, ô nhiễm không khí và rác thải đang gây tổn thất hơn 13 tỷ USD mỗi năm cho nền kinh tế Việt Nam – tương đương 4% GDP. Đây vừa là một cảnh báo môi trường và cũng là thách thức phát triển, khi hệ quả của ô nhiễm lan rộng đến y tế, nông nghiệp, du lịch và năng suất lao động.

Việt Nam đang đứng trước yêu cầu xây dựng một thị trường tái chế thực sự hiệu quả, nơi doanh nghiệp được khuyến khích đầu tư vào công nghệ xanh, còn người tiêu dùng được hỗ trợ để thay đổi thói quen tiêu dùng. Đó là những “nút thắt” cần tháo gỡ – không chỉ bằng lời kêu gọi, mà bằng chính sách nhất quán, hỗ trợ tài chính và sự điều phối mạnh mẽ từ trung ương đến địa phương.

Thực trạng và giải pháp xử lý rác thải nhựa trong sản xuất nông nghiệp tại Việt Nam

Giữa bức tranh môi trường đầy biến động, nguồn lực lớn nhất và bền vững nhất của Việt Nam chính là con người – đặc biệt là thế hệ trẻ, năng động, sáng tạo và ngày càng nhận thức rõ ràng hơn về trách nhiệm của mình đối với hành tinh. Chính lực lượng này đang đóng vai trò như nền tảng xã hội cốt lõi, nâng đỡ cho một mô hình tăng trưởng mới – nơi phát triển kinh tế không đối nghịch với môi trường, mà song hành, hỗ trợ và thúc đẩy lẫn nhau.

Họ chính là người khởi xướng, người hành động – từ việc chọn lựa sản phẩm thân thiện với môi trường đến sáng tạo ra các giải pháp công nghệ xanh. Nếu được khơi dậy đúng cách và hỗ trợ bởi các chính sách phù hợp, nguồn lực con người này hoàn toàn có thể trở thành động lực chủ đạo, dẫn dắt Việt Nam tiến nhanh và bền vững trên con đường phát triển xanh.

Ngày Môi trường Thế giới 2025 là dịp để Việt Nam cũng như toàn cầu nhìn lại quãng đường đã đi qua, đánh giá trung thực những gì đã làm được và chưa làm được. Quan trọng hơn, đây là thời điểm để hành động – bằng chính sách thực chất, giải pháp công nghệ và những thay đổi thiết thực trong hành vi tiêu dùng.

Chấm dứt ô nhiễm nhựa không còn là lựa chọn. Đó là con đường tất yếu nếu nhân loại còn muốn giữ lại màu xanh trên bản đồ sinh tồn của mình. Và Việt Nam – với quyết tâm chính trị, nền tảng pháp lý và động lực xã hội ngày càng mạnh mẽ, hoàn toàn có thể trở thành hình mẫu chuyển đổi xanh ở Đông Nam Á, nếu biết tận dụng đúng thời điểm để bứt phá.