NETZERO

Tín chỉ carbon từ xe điện: Lợi ích kép cho môi trường hay cuộc chơi của những con số?

Cao Hoa • 12/11/2025 09:42

Giữa những con phố ngột ngạt khói xe, ngày càng nhiều chiếc ô tô, xe máy điện lặng lẽ lăn bánh – biểu tượng của một tương lai xanh mà Việt Nam đang hướng tới. Cùng lúc đó, khái niệm “tín chỉ carbon” xuất hiện như một tấm vé hứa hẹn vừa giúp doanh nghiệp làm giàu, vừa góp phần làm sạch bầu không khí. Nhưng đằng sau những con số và cam kết giảm phát thải, một câu hỏi lớn được đặt ra: Xe điện và tín chỉ carbon liệu có thực sự giúp thành phố trở nên “dễ thở” hơn?

Tín chỉ carbon – Chiếc “tem xanh” của nền kinh tế mới

Sáng đầu tuần, trời Hà Nội se lạnh. Dòng xe đông đúc chen chúc nhau trên phố Nguyễn Chí Thanh (Hà Nội), tiếng còi inh ỏi, khói xăng quyện trong sương mờ. Một chiếc taxi điện màu xanh dừng lại bên lề đường đón khách. Anh Nguyễn Văn Hòa (36 tuổi), tài xế của hãng taxi điện mới vào nghề được hơn một năm, chia sẻ: “Chạy xe điện thì êm hơn, đỡ tốn xăng lắm. Trung bình mỗi ngày tôi tiết kiệm được hơn trăm nghìn tiền đổ xăng. Mà nghe công ty nói là xe điện giúp giảm phát thải carbon gì đó, cũng tốt cho môi trường. Tôi không rõ mấy cái con số đó đâu, nhưng thấy đường bớt khói thì ai mà chẳng thích.” Câu nói ấy thực chất đã gói gọn tinh thần của thời đại: Mọi hành động “xanh” đều đang được quy ra con số và quy đổi thành tiền.

Khái niệm “tín chỉ carbon” (carbon credit) nghe tưởng chừng xa lạ, nhưng thực ra là một trong những “phát minh tài chính” quan trọng nhất của thế kỷ XXI. Nó xuất hiện từ sau Nghị định thư Kyoto (1997) và được hoàn thiện dần trong Thỏa thuận Paris (2015), như một cách để thế giới đo lường và giao dịch lượng phát thải khí nhà kính.

Với tốc độ đô thị hóa và ô nhiễm ngày càng nặng nề, Việt Nam đang bước vào cuộc chơi ấy. Bộ Nông Nghiệp và Môi trường đã lên kế hoạch thử nghiệm vận hành thị trường carbon vào cuối năm 2025, tiến tới vận hành sàn giao dịch tín chỉ chính thức vào 2028. Lần đầu tiên, khí thải được đo lường và không khí trở thành một loại hàng hóa có giá. Trong bức tranh ấy, xe điện nổi lên như một biểu tượng của “kinh tế xanh”, không chỉ vì nó giảm khói bụi, mà còn vì nó tạo ra một dòng tín chỉ carbon cụ thể, có thể “đo đếm, quy đổi, và giao dịch được”.

Ở góc nhìn kỹ thuật, sự khác biệt giữa xe xăng và xe điện nằm ở nguồn năng lượng và chuỗi phát thải. Một xe máy chạy xăng mỗi năm thải ra khoảng 163,2kg CO₂. Khi thay bằng xe điện, lượng phát thải đó được “cắt bỏ”, tương đương 0,1632 tín chỉ carbon. Với ô tô, con số là gần 1 tín chỉ/năm; còn xe buýt điện do mức tiêu thụ lớn, có thể tạo ra 15–16 tín chỉ.

Nếu lấy trung bình mỗi tín chỉ có giá 10USD, một chiếc xe buýt điện chạy trong 10 năm có thể mang lại hơn 1500USD từ tín chỉ carbon, chưa kể tiết kiệm nhiên liệu. Đó là nguồn doanh thu thứ hai bên cạnh lợi ích môi trường và chính là lý do khiến nhiều doanh nghiệp coi tín chỉ như “mỏ vàng mới”.

Các hãng sản xuất xe điện, công ty vận tải hay nhà đầu tư trạm sạc bắt đầu tính toán lượng tín chỉ tiềm năng trong mỗi dự án. Một số doanh nghiệp tại Việt Nam đang thử nghiệm mô hình “tín chỉ giao thông điện hóa” – nơi trạm sạc, xe và người dùng đều được định danh trong hệ thống dữ liệu carbon quốc gia.

Khi xe sạc, dữ liệu điện năng tiêu thụ được ghi lại; khi xe vận hành, quãng đường và hiệu suất được tổng hợp. Từ đó, phần mềm tự động tính ra lượng CO₂ đã giảm, tương ứng với số tín chỉ mà chủ sở hữu được cấp. Cơ chế này biến mỗi chiếc xe điện trở thành một “nhà máy giảm phát thải” di động, góp phần vào mục tiêu quốc gia về khí hậu. Và trên bình diện toàn cầu, Việt Nam hoàn toàn có thể xuất khẩu tín chỉ carbon từ lĩnh vực giao thông, điều mà trước đây chỉ những nước phát triển mới làm được. Ở Mỹ, các công ty như Tesla hay Rivian không chỉ kiếm tiền từ bán xe, mà còn từ bán tín chỉ phát thải (carbon credits) cho các hãng xe xăng khác. Có năm, doanh thu từ tín chỉ chiếm đến một phần ba lợi nhuận ròng của Tesla. Điều đó chứng minh: Trong nền kinh tế carbon, người nào phát thải ít – người đó kiếm tiền.

Việt Nam, dù đi sau, nhưng có lợi thế như thị trường mới, hạ tầng đang hình thành, và mục tiêu Net Zero 2050 được Chính phủ cam kết mạnh mẽ. Nhiều chuyên gia nhận định, Việt Nam hoàn toàn có thể thử nghiệm trước tại các đô thị lớn như Hà Nội, TP.HCM, Hải Phòng, Đà Nẵng – những nơi mật độ giao thông cao, ô nhiễm nặng và có khả năng giám sát tốt. Mỗi trạm sạc được cấp mã số định danh, mỗi xe điện khi sạc sẽ cập nhật dữ liệu về hệ thống. Đó không chỉ là cách quản lý phát thải, mà còn là bước tiến công nghệ trong quản trị môi trường đô thị.

Theo ông Phạm Hồng Quân – Cố vấn chiến lược Trung tâm Bảo vệ môi trường và Ứng phó biến đổi khí hậu, việc chuyển đổi sang xe điện sẽ góp phần cải thiện chất lượng không khí ngay tại nguồn. Tuy nhiên, để đạt hiệu quả bền vững, cần song hành phát triển nguồn năng lượng sạch cho sản xuất và sạc điện.

Kinh nghiệm quốc tế, điển hình như Bắc Kinh, cho thấy việc thay thế xe buýt và taxi cũ bằng xe điện mang lại “tác động kép”: Giảm ô nhiễm và thay đổi nhận thức xã hội về giao thông xanh.

Tại Việt Nam, chủ trương phát triển phương tiện sử dụng năng lượng sạch đã được Chính phủ xác định rõ trong nhiều văn bản và chỉ đạo. Điện khí hóa giao thông gắn với mục tiêu giảm ô nhiễm và thực hiện cam kết NDC, hướng tới Net Zero.

Theo ông Quân, lợi ích môi trường sẽ đạt trọn vẹn khi năng lượng tái tạo được sử dụng rộng rãi để sạc xe điện. Dù nguồn điện hiện tại còn phụ thuộc vào nhiệt điện, phát thải tập trung tại nhà máy vẫn dễ kiểm soát hơn so với hàng triệu phương tiện cá nhân.

Các chính sách như Quyết định 21/2025/QĐ-TTg về phân loại xanh được kỳ vọng tạo điều kiện thuận lợi để các dự án giao thông xanh tiếp cận nguồn vốn ưu đãi, góp phần thúc đẩy chuyển dịch sang giao thông thân thiện môi trường.

Mỗi chiếc xe không chỉ là phương tiện di chuyển, mà là một đơn vị giảm phát thải được công nhận quốc tế, có thể tham gia vào dòng chảy kinh tế toàn cầu. Và chính lúc đó, khái niệm “tín chỉ carbon” không còn là lý thuyết. Nó trở thành “tem xanh” – dấu chứng nhận cho sự phát triển bền vững. Tem xanh ấy không dán lên sản phẩm, mà in trong hệ thống dữ liệu quốc gia, nơi mỗi tấn CO₂ được ghi nhận, lưu trữ và giao dịch minh bạch.

Xe điện – “Mỏ vàng xanh” hay cuộc chơi của những con số?

Trên các diễn đàn kinh tế xanh, cụm từ “tín chỉ carbon” đang xuất hiện dày đặc. Nhiều người ví von rằng, trong thời đại chuyển đổi năng lượng, carbon trở thành “đồng tiền mới” và xe điện chính là cỗ máy in ra loại tiền ấy.

Theo các tính toán sơ bộ, mỗi tín chỉ carbon có thể được định giá từ 5 đến 20 USD tùy thị trường. Mỗi chiếc xe điện tùy loại và quãng đường hoạt động, có thể giúp giảm từ 0,1 đến 1 tấn CO₂/năm, tương đương số tín chỉ cùng mức. Khi quy đổi, lượng xe điện lưu thông hiện nay ở Việt Nam có thể tạo ra hàng triệu tín chỉ mỗi năm – một con số hấp dẫn đủ để các nhà đầu tư nhìn thấy “mỏ vàng xanh” đang dần lộ diện.

Thế nhưng, đằng sau vẻ hào nhoáng ấy là những phép tính không hề đơn giản. Ai sẽ là người thực sự sở hữu lượng tín chỉ này – nhà sản xuất, doanh nghiệp vận tải, trạm sạc hay chính người dùng? Và trong chuỗi lợi nhuận ấy, bao nhiêu phần trăm thực sự quay trở lại để phục vụ mục tiêu môi trường?

Câu hỏi ấy hiện chưa có câu trả lời rõ ràng. Thị trường carbon của Việt Nam mới ở giai đoạn khởi động, còn khung pháp lý về việc “ai được cấp tín chỉ” vẫn đang được xây dựng. Trong khi đó, ở nhiều nơi trên thế giới, cuộc chạy đua tín chỉ đã từng tạo ra những “bong bóng xanh” – nơi lượng khí CO₂ được “giảm” chủ yếu nằm trên giấy tờ, chứ không phải trong bầu không khí.

Thực tế cho thấy, xe điện không đương nhiên là “xanh”. Việc sạc pin bằng nguồn điện từ nhiệt điện than vẫn tạo ra lượng khí CO₂ lớn ở khâu sản xuất điện. Khi tính tổng thể, lượng phát thải gián tiếp từ điện “đen” có thể làm giảm đáng kể lợi ích môi trường của phương tiện chạy điện. Chỉ khi hệ thống trạm sạc được cung cấp điện từ nguồn tái tạo như điện mặt trời, điện gió thì mỗi kilowatt điện tiêu thụ mới thực sự là “xanh”, và giá trị tín chỉ carbon mới mang ý nghĩa thực.

Dẫu vậy, tín chỉ carbon vẫn đang thổi luồng gió mới vào kinh tế xanh Việt Nam. Nhiều doanh nghiệp bắt đầu nhìn thấy tiềm năng kinh tế nằm trong chính lượng khí thải mà trước đây họ coi là “vô hình”. Trên các tuyến phố, những chiếc taxi điện, xe máy điện xuất hiện ngày một nhiều không chỉ là biểu tượng của giao thông sạch, mà còn là “tài sản số” trong nền kinh tế carbon đang hình thành. Mỗi km chạy bằng điện, mỗi lần sạc từ nguồn tái tạo, đều có thể được ghi nhận, tính toán và quy đổi thành giá trị thật. Nhưng cũng chính ở đó, ranh giới giữa lợi ích thật và ảo trở nên mong manh. Khi những con số được thổi phồng, khi việc giám sát thiếu minh bạch, “mỏ vàng xanh” có thể nhanh chóng biến thành “cuộc chơi của những con số” – nơi lợi nhuận đi trước, còn môi trường bị bỏ lại phía sau.

Giấc mơ “không khí sạch” và thách thức trước mắt

Tại Hà Nội, chỉ số AQI (chỉ số chất lượng không khí) nhiều ngày liên tục ở mức “xấu”, thậm chí “rất xấu”. Người đi đường kéo khẩu trang kín mặt, xe buýt, xe máy, ô tô chen chúc trong làn khói mờ, tạo nên thứ âm thanh đặc trưng của đô thị hiện đại: Ồn ào, gấp gáp, và... nặng mùi khói.

Trong bức tranh đó, giấc mơ “không khí sạch” dường như xa xỉ. Thống kê cho thấy, giao thông chiếm khoảng 18–20% tổng lượng khí nhà kính của Việt Nam, đồng thời là nguồn phát thải bụi mịn PM2.5, NOx và SO₂ – những tác nhân trực tiếp khiến chất lượng không khí ở các đô thị lớn như Hà Nội và TP.HCM nhiều ngày liền ở mức nguy hại.

Các nghiên cứu đã chỉ ra, nếu thay thế toàn bộ phương tiện xăng, dầu bằng xe điện, lượng khí độc này sẽ giảm đáng kể. Không chỉ giảm phát thải CO₂, việc chuyển sang phương tiện điện hóa còn giúp cải thiện sức khỏe cộng đồng, giảm chi phí y tế hàng tỷ USD mỗi năm do các bệnh liên quan đến ô nhiễm không khí. Ở góc độ xã hội, đây không chỉ là bài toán môi trường, mà còn là câu chuyện về chất lượng sống, năng suất lao động và tương lai của những thành phố đáng sống. Thế nhưng, con đường đến giấc mơ ấy không hề bằng phẳng.

Theo ông Phạm Hồng Quân, việc phát triển thị trường carbon trong lĩnh vực giao thông vận tải hiện đối mặt nhiều thách thức.

Thứ nhất, về khung pháp lý và hướng dẫn kỹ thuật: Mặc dù đã có nền tảng từ Luật Bảo vệ Môi trường 2020 và Nghị định 06/2022/NĐ-CP, cùng Nghị định 119/2025/NĐ-CP, song hiện vẫn thiếu các thông tư và quy định hướng dẫn chi tiết cho từng loại hình vận tải. Điều này khiến doanh nghiệp còn lúng túng, chưa biết cách triển khai.

Thứ hai, thách thức về kỹ thuật và hệ thống MRV: Giao thông là lĩnh vực có hàng triệu nguồn phát thải di động, việc đo đếm minh bạch, chuẩn xác và có thể thẩm định được đòi hỏi đầu tư lớn vào công nghệ GPS, IoT và quản lý đội xe. Các phương pháp luận quốc tế cần được nội địa hóa phù hợp với thực tế Việt Nam.

Thứ ba, khoảng trống về năng lực: Phần lớn doanh nghiệp vận tải là nhỏ và vừa, thiếu nhân sự và kinh nghiệm để xây dựng kiểm kê phát thải và báo cáo theo chuẩn quốc tế. Đội ngũ tư vấn, thẩm định chuyên sâu cho lĩnh vực này cũng còn rất hạn chế.

Cuối cùng là thách thức thị trường và tài chính: Chi phí chuyển đổi sang phương tiện sạch cao trong khi giá tín chỉ carbon, cả trong nước và quốc tế, vẫn biến động và khó dự đoán. Nếu giá carbon không đủ hấp dẫn, doanh nghiệp sẽ khó có động lực tham gia.

Từ đó, ông Quân nhấn mạnh, để triển khai hiệu quả tín chỉ carbon trong giao thông vận tải, cần đồng bộ bốn yếu tố: Hoàn thiện khung pháp lý chi tiết; chuẩn hóa công nghệ MRV; nâng cao năng lực nhân sự; và đảm bảo tính hấp dẫn tài chính của thị trường.

Hiện chưa có cơ chế chia sẻ rõ ràng. Nếu không được xác định cụ thể, lợi ích từ tín chỉ carbon có nguy cơ tập trung vào khâu sản xuất hoặc doanh nghiệp đầu tư hạ tầng, thay vì lan tỏa đến cộng đồng – nơi chịu tác động trực tiếp từ ô nhiễm. Khi đó, giấc mơ về “lợi ích kép” vừa giảm khí thải, vừa tạo giá trị kinh tế có thể lại trở thành một phương trình khuyết.

Ở một góc phố khác, chiếc taxi điện lặng lẽ rẽ qua đám khói xe, chỉ để lại tiếng bánh xe lăn nhẹ. Nó là hình ảnh tượng trưng cho tương lai xanh mà Việt Nam đang hướng tới – một tương lai nơi không khí không còn là thứ xa xỉ, nơi công nghệ và chính sách cùng nhau giải bài toán phát triển bền vững.

Nhưng để đạt được điều đó, Việt Nam cần không chỉ những con số về xe điện bán ra, mà là một hệ thống đồng bộ, từ năng lượng tái tạo, hạ tầng sạc, khung pháp lý minh bạch, cho đến thay đổi trong nhận thức và hành vi người dùng. Giấc mơ “không khí sạch” chỉ có thể thành hiện thực khi mỗi bánh xe lăn trên đường không còn là biểu tượng của tiện nghi, mà là cam kết thật sự cho một hành tinh trong lành hơn.