Nước và cuộc sống

Chuyên đề: Những bất cập và giải pháp xử lý nước thải trong hoạt động kinh doanh dịch vụ, nhà hàng, khách sạn, tòa nhà văn phòng tại Hà Nội

Thái Bình - Khánh Chi • 10/04/2025 17:50

Theo tìm hiểu, có nhiều nhà hàng, khách sạn, tòa nhà văn phòng, khu kinh doanh dịch vụ trên địa bàn TP. Hà Nội không thực hiện nghiêm, thậm chí là không thực hiện các biện pháp xử lý nước thải trước khi thải ra môi trường, gây suy giảm chất lượng nước và ô nhiễm môi trường.

Toàn cảnh việc xả thải từ các cơ sở dịch vụ đô thị tại Hà Nội

Tại Hà Nội, mỗi ngày hàng nghìn nhà hàng, khách sạn và tòa nhà văn phòng xả ra lượng lớn nước thải sinh hoạt – chủ yếu từ bếp, vệ sinh, giặt là, điều hòa... Thế nhưng, không ít cơ sở chưa đầu tư hệ thống xử lý nước thải đạt chuẩn, thậm chí xả thải trực tiếp ra môi trường. Điều này không chỉ vi phạm các quy định của Luật Bảo vệ môi trường 2020, mà còn đi ngược với mục tiêu phát triển đô thị xanh, bền vững của thành phố.

Theo quy định, các cơ sở dịch vụ quy mô vừa và lớn phải có giấy phép môi trường, đảm bảo nước thải được xử lý đạt quy chuẩn kỹ thuật trước khi xả thải. Tuy nhiên, thực tế cho thấy tình trạng “lách luật”, đối phó trong xử lý nước thải vẫn diễn ra phổ biến. Vì sao hệ thống xử lý nước thải tại các nhà hàng, khách sạn, văn phòng còn nhiều bất cập? Trách nhiệm thuộc về ai?

Theo thống kê, mỗi ngày khối dịch vụ đô thị trên địa bàn thành phố phát sinh hàng trăm nghìn mét khối nước thải, phần lớn là từ các hoạt động nấu nướng, vệ sinh, giặt là và điều hòa không khí. Đây là lượng nước thải có đặc tính ô nhiễm cao, chứa nhiều dầu mỡ, chất tẩy rửa, hóa chất công nghiệp và chất rắn lơ lửng. Nếu không được xử lý triệt để trước khi thải ra môi trường, các chất này sẽ gây tắc nghẽn hệ thống thoát nước, ô nhiễm nguồn nước mặt, nước ngầm, đồng thời làm suy giảm chất lượng môi trường sống của người dân đô thị.

Hiện nay, các cơ sở xả thải trong lĩnh vực dịch vụ tại Hà Nội có thể chia thành ba nhóm chính, mỗi nhóm mang những đặc trưng riêng về quy mô, hình thức hoạt động và mức độ ô nhiễm.

Nhóm thứ nhất là các nhà hàng, quán ăn quy mô nhỏ lẻ, phân bố dày đặc tại các quận nội thành như: Hoàn Kiếm, Cầu Giấy, Đống Đa, Hai Bà Trưng,…. Phần lớn trong số này sử dụng mặt bằng thuê hoặc cải tạo từ nhà ở, không được đầu tư hệ thống xử lý nước thải bài bản. Nhiều nơi chỉ lắp đặt bể tách mỡ sơ sài hoặc xả trực tiếp ra cống thoát nước chung, tiềm ẩn nguy cơ quá tải hệ thống hạ tầng kỹ thuật đô thị.

Nhóm thứ hai là các khách sạn, từ 2 sao đến 5 sao, tập trung nhiều tại các quận trung tâm như Hoàn Kiếm, Ba Đình, Tây Hồ, Cầu Giấy,…... Với lưu lượng khách lớn, nhất là vào mùa cao điểm du lịch, lượng nước thải phát sinh từ nhóm này là rất đáng kể – đặc biệt từ khu vực giặt là, vệ sinh, bếp ăn. Dù một số khách sạn cao cấp đã đầu tư hệ thống xử lý nước thải tương đối hiện đại, nhưng không ít cơ sở quy mô nhỏ và trung bình vẫn vận hành hệ thống theo kiểu đối phó, không kiểm soát được chất lượng nước đầu ra.

Nhóm thứ ba là các tòa nhà văn phòng quy mô lớn, chủ yếu tập trung tại các quận mới như Nam Từ Liêm và Cầu Giấy. Đây là các công trình cao tầng, có hệ thống điều hòa trung tâm và khu vệ sinh tập trung phục vụ hàng trăm đến hàng nghìn người mỗi ngày. Nước thải từ tòa nhà văn phòng thường có nguồn gốc từ nhà vệ sinh, khu căng tin, hệ thống làm mát… Mặc dù các tòa nhà đều được yêu cầu thiết kế hệ thống xử lý nước thải khép kín, song việc vận hành thực chất có đạt yêu cầu hay không vẫn là câu hỏi bỏ ngỏ. Trong một số trường hợp, chủ đầu tư còn tìm cách hợp thức hóa hồ sơ môi trường mà không đầu tư vận hành hệ thống một cách nghiêm túc.

Thực tế cho thấy, mặc dù Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 cùng với các văn bản hướng dẫn thi hành như Nghị định số 08/2022/NĐ-CP đã quy định rõ trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân có hoạt động phát sinh nước thải trong việc xây dựng hệ thống xử lý đạt quy chuẩn, lập hồ sơ môi trường và xin cấp giấy phép môi trường, song công tác giám sát, kiểm tra và xử lý vi phạm hiện vẫn còn nhiều kẽ hở. Việc “lách luật”, hợp thức hóa giấy tờ, hoặc xử lý đối phó để qua mặt cơ quan quản lý đang khiến hệ thống pháp luật môi trường khó phát huy hiệu quả thực tế.

Trong bối cảnh Hà Nội đang nỗ lực hướng đến mục tiêu xây dựng đô thị xanh, phát triển bền vững, việc kiểm soát chặt chẽ hoạt động xả thải của các cơ sở dịch vụ là yêu cầu cấp thiết. Không chỉ cần tăng cường hậu kiểm và xử phạt vi phạm, thành phố cần đẩy mạnh áp dụng công nghệ số trong giám sát môi trường, công khai minh bạch thông tin xả thải, đồng thời khuyến khích các cơ sở đầu tư hệ thống xử lý nước thải hiện đại, thân thiện với môi trường. Nếu không được kiểm soát tốt, hoạt động xả thải từ bên trong lòng phố sẽ dần trở thành “mầm bệnh” môi trường và cản trở tiến trình phát triển đô thị văn minh, hiện đại.

Những bất cập trong xử lý nước thải hiện nay

Giữa bối cảnh Hà Nội đang đặt mục tiêu xây dựng đô thị xanh và phát triển bền vững theo Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh, thì công tác xử lý nước thải tại các nhà hàng, khách sạn và tòa nhà văn phòng vẫn là một “lỗ hổng” môi trường nghiêm trọng. Dù pháp luật đã có những quy định chặt chẽ, đặc biệt là Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 và Nghị định 08/2022/NĐ-CP, nhưng việc thực thi ở cấp cơ sở lại chưa đồng bộ, dẫn đến hàng loạt bất cập tồn tại dai dẳng.

Thiếu hệ thống xử lý, hoặc có nhưng không vận hành

Tại nhiều nhà hàng vừa và nhỏ trên địa bàn các quận Hoàn Kiếm, Cầu Giấy, Hai Bà Trưng, Đống Đa,….. – nơi tập trung dày đặc các cơ sở ăn uống – nước thải chủ yếu phát sinh từ hoạt động chế biến thực phẩm, chứa hàm lượng dầu mỡ, chất hữu cơ và tạp chất cao. Tuy nhiên, phần lớn các cơ sở này không có hệ thống xử lý dầu mỡ chuyên dụng, hoặc chỉ sử dụng bể lắng thủ công, mang tính đối phó. Điều này không chỉ khiến hệ thống cống rãnh thường xuyên tắc nghẽn mà còn gây ô nhiễm nghiêm trọng cho các mương thoát nước, kênh mương nội đô.

Ở nhóm khách sạn, tình trạng xử lý nước thải mang tính hình thức vẫn tồn tại phổ biến. Một số khách sạn lớn dù có hệ thống xử lý nước thải theo hồ sơ đánh giá tác động môi trường (ĐTM), nhưng thực tế chỉ vận hành khi có đoàn kiểm tra.

Không đấu nối vào hệ thống xử lý nước thải tập trung

Dù TP. Hà Nội đã và đang mở rộng hệ thống xử lý nước thải tập trung tại nhiều khu vực đô thị, nhưng việc đấu nối từ các cơ sở dịch vụ vẫn chưa đồng bộ. Nhiều nhà hàng tại khu vực Hồ Tây (quận Tây Hồ) hoặc khu phố cổ (quận Hoàn Kiếm) vẫn xả thải trực tiếp ra hệ thống cống, do không có hạ tầng kỹ thuật đấu nối, hoặc không muốn phát sinh thêm chi phí thi công, vận hành. Đây là nguyên nhân chính khiến các tuyến cống thoát nước trong khu vực thường xuyên bốc mùi, đặc biệt vào mùa hè hoặc sau các đợt mưa lớn.

Báo cáo môi trường chỉ là thủ tục “cho có”

Một thực tế đáng báo động là nhiều cơ sở hiện nay coi hồ sơ môi trường như một thủ tục hành chính bắt buộc thay vì là công cụ quản lý thực chất. Các báo cáo đánh giá tác động môi trường, kế hoạch bảo vệ môi trường, hay thậm chí giấy phép môi trường – được cấp theo đúng quy trình – nhưng không đi kèm kiểm tra khả năng thực thi và cam kết vận hành.

Theo các chuyên gia, để giải quyết tận gốc những bất cập nói trên, Hà Nội cần đồng bộ nhiều giải pháp. Trước hết, cần tăng cường kiểm tra đột xuất và giám sát sau cấp phép, đặc biệt đối với các cơ sở có nguy cơ cao xả thải ô nhiễm. Đồng thời, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ giám sát tự động để theo dõi lưu lượng, chất lượng nước thải tại chỗ.

Ngoài ra, cần có cơ chế công khai thông tin môi trường của các cơ sở dịch vụ, từ đó tạo điều kiện cho cộng đồng, báo chí và người dân tham gia giám sát. Việc tích hợp dữ liệu môi trường vào hệ thống quản lý đô thị thông minh cũng sẽ giúp cơ quan chức năng phát hiện và xử lý sớm các hành vi vi phạm.

Những hệ lụy đối với môi trường

Cùng với quá trình đô thị hóa nhanh chóng, các thành phố lớn như Hà Nội đang phải đối mặt với nhiều thách thức trong công tác bảo vệ môi trường. Một trong những vấn đề nổi cộm là ô nhiễm nước thải từ các nhà hàng, khách sạn, tòa nhà văn phòng. Việc không xử lý nước thải hoặc xử lý không đúng cách không chỉ gây ô nhiễm môi trường nước mà còn tác động trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng và chất lượng sống đô thị.

Ô nhiễm môi trường nước mặt và nước ngầm

Một trong những hệ lụy rõ rệt nhất từ việc xả nước thải chưa qua xử lý là ô nhiễm nước mặt và nước ngầm. Khi các cơ sở kinh doanh dịch vụ không có hệ thống xử lý nước thải hoặc hệ thống xử lý không hiệu quả, nước thải trực tiếp được xả ra hệ thống cống rãnh, mương thoát nước. Các khu vực như Hồ Linh Đàm và Hồ Thành Công đã trở thành minh chứng rõ ràng cho tình trạng này. Nước thải chứa dầu mỡ, chất hữu cơ và hóa chất tẩy rửa không chỉ làm suy giảm chất lượng nước mà còn khiến các khu vực này trở nên ô nhiễm, ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ sinh thái nước và cảnh quan đô thị.

Ô nhiễm nước mặt do xả thải chưa qua xử lý không chỉ dừng lại ở mức độ trực tiếp mà còn ảnh hưởng sâu rộng đến nguồn nước ngầm của thành phố. Việc rò rỉ nước thải từ các hệ thống cống rãnh không đảm bảo khiến đất và nước ngầm cũng bị ô nhiễm, làm tăng nguy cơ đối với nguồn nước sinh hoạt và sản xuất.

Gia tăng mùi hôi, mất mỹ quan đô thị

Bên cạnh ô nhiễm nguồn nước, tình trạng tắc nghẽn cống và gia tăng mùi hôi tại các khu vực tập trung nhiều nhà hàng, quán ăn, như trên các tuyến phố Tôn Thất Tùng hay Nguyễn Văn Huyên, là một hệ lụy không thể bỏ qua. Nước thải chứa dầu mỡ và các tạp chất hữu cơ không chỉ làm tắc nghẽn hệ thống thoát nước mà còn gây ra mùi hôi khó chịu, ảnh hưởng đến không gian sống và làm việc của người dân. Các cơ sở dịch vụ không có hệ thống xử lý đúng chuẩn hoặc không chịu đấu nối vào hệ thống xử lý tập trung, dẫn đến việc xả thải trực tiếp ra môi trường, gây mất mỹ quan đô thị và làm giảm chất lượng sống của cư dân.

Mùi hôi từ nước thải, cộng với sự bốc mùi từ các tuyến cống rãnh tắc nghẽn, khiến không gian đô thị trở nên ngột ngạt và kém hấp dẫn đối với người dân và khách du lịch. Điều này không chỉ làm giảm chất lượng môi trường sống mà còn tác động tiêu cực đến hình ảnh của thủ đô, ảnh hưởng đến các hoạt động thương mại và du lịch.

Ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng

Mối nguy hiểm lớn nhất từ việc xả thải không qua xử lý là tác động trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng. Khi nước thải chứa dầu mỡ, vi sinh vật có hại, hóa chất tẩy rửa và các chất hữu cơ chưa được xử lý, chúng có thể tạo ra môi trường lý tưởng cho sự phát triển của vi khuẩn và mầm bệnh, gây nguy cơ lan truyền dịch bệnh.

Vì vậy, để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và bảo vệ môi trường sống đô thị, các cơ sở dịch vụ phải có trách nhiệm thực hiện xử lý nước thải đúng quy chuẩn. Các cơ sở này không thể chỉ vì tiết kiệm chi phí mà bỏ qua các quy định của pháp luật, đặc biệt là Luật Bảo vệ môi trường 2020 và các quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về xử lý nước thải.

Ngoài ra, việc tăng cường giám sát và xử lý vi phạm từ các cơ quan chức năng là vô cùng quan trọng. Chỉ khi có sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền địa phương, cơ quan môi trường và cộng đồng, chúng ta mới có thể ngăn chặn tình trạng xả thải trái phép, từ đó bảo vệ sức khỏe cộng đồng và môi trường đô thị một cách bền vững.

Để giải quyết tình trạng này một cách dài lâu thì cần nâng cao nhận thức của chủ cơ sở dịch vụ về trách nhiệm bảo vệ môi trường, khuyến khích đầu tư công nghệ xử lý nước thải hiện đại, đồng thời xây dựng cơ chế kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm nghiêm minh. Chính quyền các cấp cần đẩy mạnh các chương trình đào tạo và hỗ trợ kỹ thuật cho các cơ sở trong việc áp dụng các phương pháp xử lý nước thải hiệu quả, qua đó tạo ra một môi trường sống trong lành và bền vững cho người dân.

TP. Hà Nội đang hướng tới mục tiêu trở thành một đô thị đáng sống, nơi môi trường sống trong lành, sạch đẹp. Chính vì vậy, không thể bỏ qua bài toán xử lý nước thải tại các cơ sở dịch vụ. Đây không chỉ là yêu cầu của pháp luật mà còn là nhu cầu thực tiễn để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và môi trường.

Hơn bao giờ hết, để giải quyết triệt để vấn đề này, cần có sự vào cuộc quyết liệt và nghiêm túc từ cả cơ quan quản lý và chính các đơn vị kinh doanh. Các cơ sở dịch vụ cần nâng cao ý thức bảo vệ môi trường, đầu tư hệ thống xử lý nước thải đạt chuẩn, trong khi các cơ quan chức năng phải tăng cường kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm một cách nghiêm minh. Chỉ khi có sự phối hợp chặt chẽ và đồng lòng giữa các bên, Hà Nội mới có thể trở thành một thành phố xanh, sạch và đáng sống như mong đợi.